Urodził się w 1951 r. w Chrostowie koło Ostrołęki. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1976 r. z rąk kard. Stefana Wyszyńskiego. W latach 1978-1983 studiował na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie i na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Doktorat nauk teologicznych uzyskał w 1986 r., habilitację w 1996 r., a tytuł profesora nauk teologicznych w 2003 r. Od 2005 r. jest profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W latach 2001-2010 był także profesorem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wybitny teolog i biblista, specjalista w dziedzinie egzegezy Starego Testamentu i relacji między Kościołem a judaizmem. Jest promotorem i recenzentem dziesiątek prac doktorskich, uczestniczył także w kilkudziesięciu przewodach habilitacyjnych i postępowaniach do nadania tytułu naukowego profesora.

W latach 1998–2003 był wiceprzewodniczącym Sekcji Biblijnej przy Konferencji Episkopatu Polski, a w latach 2003–2013 przewodniczącym nowo utworzonego Stowarzyszenia Biblistów Polskich. Członek Komitetu Nauk Teologicznych PAN. Był redaktorem naczelnym kwartalnika teologów polskich „Collectanea Theologica”, kierował Katedrą Egzegezy Starego Testamentu Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W dorobku pisarskim ma książki, artykuły naukowe i popularnonaukowe, publicystykę oraz recenzje – w sumie ponad 3000 publikacji! W 2014 r. został laureatem prestiżowej Nagrody Ratzingera, którą watykańska Fundacja Josepha Ratzingera – Benedykta XVI przyznaje najwybitniejszym teologom świata. W 2017 jego "Dziedzictwo Chrztu. 966 - 1966 – 2016" zostało ogłoszone Książką Roku 2016, w tym samym 2017 r. otrzymał Odznakę Honorową „Bene Merito”. W 2018 r. został nagrodzony medalem „Pro bono Poloniae”, zaś w 2020 r. otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

W Białym Kruku ukazały się jego następujące publikacje: "Dziedzictwo chrztu", "Credo", "Święty Prymas", "Eucharystia", "Wiara", "Entuzjazm i sprzeciw wobec Chrystusa", "Uczynki miłosierdzia", "Osiem błogosławieństw", "Św. Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata 1978-2005", "Maryja. Królowa Polski", "Krzyż polski. Krajobraz i sacrum", "Ojcze nasz", "Dekalog", "Święta Rodzina", "Święty Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata 2005-2015", "Kobiety w Piśmie Świętym", "Przymierze z Bogiem. Obrazy Kościoła w Piśmie Świętym". Ponadto zamieszczał eseje w książkach: "Dyktatura gender", "Oburzeni", "Polskość jest przywilejem", "Polska i krzyż", "Tyrania postępu".