János Pilinszky (1921-1981) to jeden z największych poetów i prozaików węgierskich XX w.; jego silnie osadzona w katolicyzmie twórczość wywarła wielki wpływ na kształtowanie się węgierskiej literatury po II wojnie światowej. Poezja Pilinszky’ego skupia się wokół jego osobistych ekstremalnych przeżyć: doświadczenia frontu, zetknięcia się z koszmarną rzeczywistością niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrȕck i powojennego życia w tragicznej sytuacji opanowania Węgier przez reżim komunistyczny.

Wykształcenie i początki twórczości

János Pilinszky urodził się w rodzinie inteligenckiej w Budapeszcie w 1921 r. Studiował literaturę węgierską, prawo i historię sztuki na Uniwersytecie Pétera Pázmánya w Budapeszcie. W 1938 r., jeszcze przed ukończeniem studiów, z sukcesem zadebiutował jako poeta na łamach liczącego się węgierskiego czasopisma „Élet”. W 1942 r. otrzymał pracę w redakcji tego periodyku.

II wojna światowa

W 1944 r. wstąpił do armii; jego oddział otrzymał rozkaz podążania za wycofującymi się oddziałami niemieckimi; po kilkutygodniowym marszu dotarł do niewielkiej niemieckiej miejscowości Harbach. Podczas pobytu w Niemczech poeta doświadczył rzeczywistości niemieckich obozów – szczególnie utkwił mu w pamięci KL Ravensbrȕck. Nigdy nie zapomniał tego co tam zobaczył. Traumatyczne przeżycia odezwały się z całą mocą w jego poezji z 1944 r. ; powstały wówczas utwory takie jak „KZ-oratórium” („Oratorium KZ”) i „Ravensbrücki passió” („Pasja Ravensbrȕck”). W 1945 r. János Pilinszky powrócił do Budapesztu; zamieszkał przy ul. Molnára 17.  

Wybitny poeta

Następną publikacją Pilinszkyego był tomik „Trapéz és korlát” („Trapez i bariera”) wydany w 1946 r.; zawierająca zaledwie 18 wierszy niewielka książeczka była dziełem najwyższych lotów, zapewniła też autorowi miejsce wśród najwybitniejszych poetów węgierskich, co potwierdziła przyznana mu w 1947 r. Nagroda Baumgartena. W tym samym roku pisarz otrzymał stypendium Akademii Węgierskiej, dzięki któremu mógł odbyć podróż do Włoch i Szwajcarii. Niestety, po powrocie miał poważne problemy ze znalezieniem pracy; w końcu zatrudniono go jako korektora w Szépirodalmi Kőnyvkiadó (Wydawictwo Literackie).

W 1954 r. poeta ożenił się z Anną Márkus. Niestety jego małżeństwo nie było udane – po krótkim czasie małżonkowie rozstali się. W 1956 r. podjął pracę jako lektor w wydawnictwie Magvető, zaś w rok później rozpoczął działalność jako redaktor w katolickim tygodniku Ùj Umber, z którym był związany aż do śmierci. W 1959 r. spotkała go osobista tragedia: zmarła matka poety; w tym samym roku ukazał się zbiór wierszy pt. „Harmadnapon” („Trzeciego dnia”).

Podróże zagraniczne

W 1963 r. pisarz wyjechał do Francji; przebywał tam do 1965 r., zapoznając się z pismami Simone Weil, które stały się dla niego cennym źródłem inspiracji. W latach 1965-1970 odbył liczne podróże po Europie; był m.in. w Polsce, Szwajcarii, Jugosławii, Austrii, Francji, Belgii w Anglii i we Włoszech. W 1969 r. brał udział w międzynarodowym spotkaniu poetyckim w Londynie; w rok później ukazał się tom poetycki „Nagyvárosi ikonok” („Wielkomiejskie ikony”). W 1971 r. autor został uhonorowany prestiżową Nagrodą im. Attili Józsefa.

W 1972 r. Pilinszky przebywał w Paryżu, gdzie wykładał na Sorbonie, następnie zaś przyjął zaproszenie redakcji „Poetry International” do Londynu. Z tego samego roku pochodzi tom „Szálkák” („Drzazgi”). W 1975 r. poeta wyjechał do USA, gdzie m.in. wygłosił odczyt na uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. W rok później był gościem na międzynarodowym spotkaniu poetyckim w Rotterdamie; w tym samym czasie ukazał się tom "Kráter" ("Krater") i angielski przekład jego poezji w tłumaczeniu T. Hughesa.

W 1978 r. poeta poznał w Paryżu Ingrid Ficheux, która po dwóch latach została jego żoną (pierwszy ślub był wyłącznie cywilny). W 1978 r. autor podróżował po Tunezji, wydał też tom „Válogatott ver-sei”. W 1980 r. odbył poetyckie tournée po Wielkiej Brytanii (towarzyszyli mu inni węgierscy poeci, m.in. S. Weőrese, F. Juhász, Á. Nemes-Nagy), otrzymał też Nagrodę Państwową im. Kossutha.

Śmierć i spuścizna

Pilinszky zmarł nagle 27 maja 1980 r. w Budapeszcie na atak serca. Jego twórczość była tłumaczona na kilka języków, m.in. na angielski (wspomniany już Ted Hughes), natomiast francuskie przekłady jego twórczości są dziełem jego przyjaciela Pierre’a Emmanuela. 

W Białym Kruku ukazała się książka "Kamień i chleb" z wyborem poezji i prozy Jánosa Pilinszkyego w tłumaczeniu prof. Jerzego Snopka.