Życie malowane światłem

OD WYDAWCY
Kraków
Misteria
Kalwaria Zebrzydowska
Portrety
Ruś
Auschwitz
Krajobrazy
Artyści
Kameduli
Mniszki
Arcybractwo
Lourdes
Ziemia Święta
Krzyż
Stan wojenny
Japonia
Reportaż
Karol Wojtyła
Św. Jan Paweł II
Pożegnanie
EPILOG

Jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych osób w Polsce, choć nie jest ani politykiem, ani celebrytą. Nigdy też nie zabiegał o tę rozpoznawalność. Swoją silną i niezależną pozycję w polskim społeczeństwie zawdzięcza oryginalnemu talentowi artystycznemu, niezłomnemu przywiązaniu do wartości chrześcijańskich oraz głębokiemu patriotyzmowi. Nim rozpatrzymy te trzy charakteryzujące Adama Bujaka atrybuty, rzućmy krótko okiem na jego rodowód.

12 maja tego roku kończy 77 lat (w co trudno uwierzyć patrząc na jego aktywność, której pozazdrościć mógłby mu niejeden młody). Ma za sobą prawie 60 lat działalności twórczej! Jego najwcześniejsze prace fotograficzne nie przetrwały próby czasu; w tym albumie publikujemy najstarszą z zachowanych, sprzed 55 lat, z 8 marca 1964 r. Od urodzenia mieszka w rodzinnym domu na krakowskich Dębnikach, w pięknym, spokojnym, nadwiślańskim fragmencie tej dzielnicy, który przed wojną nazywał się Osiedlem Legionowym. Osiedle to, składające się z jednorodzinnych domów, powstało po wojnie z bolszewikami, na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku. Było dowodem troski Marszałka o jego żołnierzy; działkami budowlanymi właśnie na Dębnikach Józef Piłsudski nagrodził najdzielniejszych oficerów, wywodzących się jeszcze z Legionów, obrońców Ojczyzny przed czerwoną nawałą. Wśród nich był np. pierwszy polski medalista olimpijski (1924), słynny kawalerzysta mjr Adam Królikiewicz. Był także ojciec Adama Bujaka, który szczęśliwie przeżył Bitwę Warszawską; w okopie pod Radzyminem został zasypany ziemią po wybuchu tuż obok pocisku artyleryjskiego. Na szczęście któryś z żołnierzy zorientował się, że nagle zniknął por. Stanisław Bujak; zdołano go ledwo żywego odkopać i odratować. Trauma nie pozostała bez śladu; jąkał się od tamtego zdarzenia przez całe życie.

Matka Zofia, z domu Jezierska-Bobrowska, przynależała także do zacnej rodziny krakowskiej, ale przyszła na świat daleko na Syberii, w Omsku. Losy tej familii były typowe dla tamtych czasów, kiedy to otchłanie Azji stawały się przymusowo nowym, przeważnie nędznym miejscem zamieszkania wielu Polaków. Po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą kto mógł, wracał do Ojczyzny. Kiedy na świat przyszło pierwsze dziecko państwa Zofii i Stanisława Bujaków, Adam, a półtora roku później Ewa, wokół hulała kolejna wojna światowa. Niedaleko ich domu, około 200 m dalej, na ul. Tynieckiej 10, od jesieni 1938 r. mieszkał w skromnym przyziemiu sam z ojcem pewien młodzieniec, Karol Wojtyła, wówczas student polonistyki, a potem od jesieni 1942 r. tajnego, podziemnego seminarium duchownego. Ten młody człowiek, pracując podczas okupacji na Zakrzówku, w pobliskim kamieniołomie należącym do Zakładów Solvaya, codziennie udawał się do pracy ok. 2 km piechotą, mijając dom Bujaków. Tak się zaczęło krzyżowanie się dróg Adama, przyszłego wybitnego artysty, i Karola, przyszłego wielkiego Papieża.

Kiedy Jan Paweł II w 2002 r. nawiedzając salezjański kościół św. Stanisława Kostki, swój dawny kościół parafialny na Dębnikach, powiedział „tutaj dojrzało moje powołanie kapłańskie”, to podobne słowa mógł wypowiedzieć i Adam Bujak, choć jego powołanie było rzecz jasna natury artystycznej. Kościół ten był im wspólny nie tylko przez wyznawanie tej samej wiary, ale poprzez zapoczątkowanie w tym miejscu swych wędrówek po życiowych szlakach. Różnił ich wiek, Karol był o 22 lata starszy, ale łączyło wiele, przede wszystkim zaś bezgraniczne oddanie Jezusowi, miłość do Ojczyzny, ukochanie Krakowa oraz zamiłowania artystyczne. O ile jednak Karol, z wiekiem coraz bardziej pochłonięty pracą dla Kościoła, krakowskiego, polskiego i światowego, stawał się tylko koneserem sztuki, zwłaszcza pięknego słowa, o tyle Adam tonął coraz bardziej w objęciach muz, zwłaszcza fotografii. Całe swe młodzieńcze i dorosłe życie był, i jest, urzeczony światłem. Światłem (z greckiego phōtós) pisał (z greckiego gráphō). Światłem malował. Potrafił tak je wykorzystywać, że swymi pracami wzruszał, zaciekawiał, budził zmysły estetyczne, wywoływał refleksje nad światem i miejscem w nim człowieka, zachęcał do czczenia Boga oraz kontemplacji piękna.

Szybko posiadł rzadką umiejętność pracowania nad określonym tematem, drążenia go nieraz latami całymi. Osoby zajmujące się fotografią, także zawodowo, najczęściej fascynują się pojedynczymi ujęciami i tak też są zazwyczaj postrzegane. Wyraża się to do dziś w nagminnym pytaniu dziennikarzy o „najlepsze zdjęcie”, co dla takich autorów jak Adam Bujak jest dość irytujące. Jedno zdjęcie? To wielkie uproszczenie. Rzecz jasna są unikatowe obrazy fotograficzne, które pojedynczo również wiele wyrażają, są zapadającymi w pamięć znakami lub symbolami, ale one nie tworzą jeszcze narracji. Adam Bujak od wczesnej młodości gromadził zbiory tematyczne, bo chciał je następnie przetwarzać na opowieści książkowe, nieraz bardzo obszerne i o dość skomplikowanych konstrukcjach. Odkąd go znam, a więc od bez mała pół wieku, zawsze myślał o kolejnej książce. Robił nieraz wydawałoby się zupełnie przypadkowe zdjęcia, które jednak z czasem okazywały się elementem jakiejś większej układanki, początkowo zazwyczaj jeszcze mglistej, ale w miarę pogłębiania tematu układała się ona w wyraźną książkę. W czasach PRL-u jednakże wiele takich książek wydawać się nie dało tak ze względów technicznych, jak i jeszcze bardziej, w przypadku Adama Bujaka, ze względów światopoglądowo-politycznych. Bujak ulubieńcem władzy nie był, wprost przeciwnie.

Pamiętam, jak w 1970 r., będąc młodziutkim i naiwnym dziennikarzem, usiłowałem zamieścić w „Gazecie Krakowskiej” recenzję z pierwszego, czarno-białego albumu Adama zatytułowanego „Oświęcim” (wówczas rzadziej używało się nazwy „Auschwitz”). Byłem zafascynowany tą książką, jej walory estetyczne były niekwestionowane, a temat przecież jak najbardziej odpowiadał linii politycznej ludowego państwa, które niemieckich zbrodni nie zamierzało tuszować. Po jakimś czasie wezwał mnie naczelny i zapytał, dlaczego chodzę po redakcji i agituję za Bujakiem. Widząc moją zdumioną minę zapytał, czy ja nie wiem, że ten facet, czyli autor, jest w bliskich konszachtach z Kościołem, a nawet, o zgrozo!, z samym kardynałem Wojtyłą? Za swój duży sukces uważam do dziś, że udało mi się jednak tego znacznie bardziej działacza partyjnego niż redaktora naczelnego przekonać do walorów albumu i obszerna recenzja tej książki w „Gazecie Krakowskiej” się ukazała. Niebawem sam miałem niestety doświadczyć, na własnej skórze, co znaczy „wdawać się w konszachty” z Kościołem… Lekcje pozbywania się naiwności były w tamtych czasach bardzo szybkie, choć niekoniecznie prowadziły do celu założonego przez nauczycieli...