Najmłodsi bohaterowie. Historia polskich dzieci X - XXI w. Opowieści o walce i cierpieniu.

Aby takie ofiary w przyszłych pokoleniach nie były potrzebne

W wieku dziecięcym i młodzieńczym każdy z nas powinien w sposób szczególny zaznawać szczęścia, radości i zabawy. Nie jest to jednak regułą. Czasami życie stawia przed młodymi ludźmi wyzwania, które przerastają nawet osoby starsze i doświadczone. W dramatycznej i skomplikowanej historii Polski zdarzało się nie raz, że ludzie młodzi, a nawet bardzo młodzi, musieli podejmować ważne decyzje dla siebie, swoich bliskich, a także całego kraju. Wspominając dzieje naszej Ojczyzny, dostrzec można, że już w dawnych wiekach dzieci z rodów królewskich i książęcych zamiast zajmować się zabawą, prowadziły poważne działania polityczne. Byli to chociażby: Bolesław Chrobry, święta Jadwiga – król Polski, Władysław III Warneńczyk, królewicz Władysław Waza, święty królewicz Kazimierz. Ich sylwetki przybliżamy w naszej książce. Przedstawiamy także młodych bohaterów z Głogowa czy świętego Stanisława Kostkę, który jest też świętym na nasze „zabiegane” dzisiejsze czasy.

Na kartach książki pojawiają się również bohaterskie dzieci z czasów, kiedy o niepodległość Polski trzeba było walczyć z bronią w ręku lub poprzez prowadzenie żmudnych działań konspiracyjnych. Jak pisał o sobie jeden z nich, Feliks (Szczęsny) Riedl: „w małej kreaturce znajdował się duch bohatera, lwia siła, która zdołałaby rzucić się na nieprzeliczone zastępy wrogów i takowe zniweczyć”. Taką właśnie postawę można było przypisać tysiącom polskich dzieci, które oddawały swoje młode lata, a czasem także zdrowie i życie dla dobra Rzeczypospolitej, za wiarę katolicką, za honor i za bliźnich. Dlatego też w niniejszej książce znajdują się sylwetki dzieci-powstańców z różnych okresów zmagań o niepodległość, tak jeszcze młodych, że nie potrafiących unieść broni, z którą wyrywały się przecież do boju. Należy jednak podkreślić, że wszelkimi siłami starano się powstrzymać ten młody żywioł przed pierwszą linią frontu. Czasami okazywało się to nieskuteczne…

Bywało też, że dzieci stawały się ofiarami prześladowań zaborców, zwłaszcza Rosjan i Niemców, nie uginając się pod brutalną rusyfikacją i germanizacją, ginęły od kul zwyrodniałych policyjnych i wojskowych morderców, a także ponosiły śmierć w trakcie carskich zsyłek na Syberię. Jak pisał bowiem Marian Dubiecki, sekretarz Rusi w Rządzie Narodowym Powstania Styczniowego, skazany na katorgę, który na Syberii rozpoczął badania historyczne dziejów polskich sybiraków: „Dziatwa ta najrychlej ginie, najskuteczniej się wytępia, a często drogi, którymi ich ku zatraceniu prowadzono, są przerażające”.

W książce nie mogło zabraknąć obrazu bardzo młodych i dzielnych ludzi walczących o niepodległość Polski w 1918 roku. Stąd też przywołaliśmy m.in. Orlęta Lwowskie, Orlęta Sejneńskie, Orlęta Sokołowskie, powstańców wielkopolskich, młodych ochotników z 1920 roku, obrońców Zadwórza.

Nasza opowieść o najmłodszych bohaterach obejmuje także lata II wojny światowej, gdzie dzieci tak samo jak dorośli były wyniszczane zarówno przez niemieckiego, jak i sowieckiego najeźdźcę. Były ofiarami bezpośrednich działań wojennych, ginęły pod gruzami własnych domów, były uśmiercane w trakcie pacyfikacji wsi, zamęczane w niemieckich obozach koncentracyjnych, umierały zesłane przez Sowietów daleko na Wschód. Uwikłane w trudną i bolesną historię Polski, nie miały szans nie tylko na normalne beztroskie dzieciństwo, ale często także i na to, by żyć. Umierały katowane w trakcie przesłuchań lub poddawane eksperymentom pseudomedycznym. Patrzyły na śmierć swoich rodziców i najbliższych członków rodziny, na rujnowanie całego znanego im dotąd świata. Te, które przeżyły, wyszły z tej wojny okaleczone nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Jak pisze Anna Janko, córka cudem ocalonej z pacyfikacji wsi Sochy Teresy Ferenc, wówczas małej dziewczynki: „Kiedy […] dziecku zabijają na jego oczach rodziców, to jakby świat zabijali, razem ze słońcem, księżycem, drzewem, polem, zeszytem, lalką. Nawet jeśli przeżyli dziadek, brat i siostra, to oni już będą całkiem inni, jakby przyszli zza końca czasu. I żadne rzeczy nie wrócą tam, gdzie były, nawet jeśli pozostają w swoim kształcie”.

W miejscu tym nie mogło także zabraknąć heroicznych postaci najmłodszych obrońców Ojczyzny, a wśród nich m.in. powstańców Warszawy czy obrońców Grodna.

Niniejsza książka ukazuje wybrane przykłady takich dziecięcych bohaterów w Polsce już powojennej, kiedy przyszło im mierzyć się z komunistycznym jarzmem. Wszystkie okresy funkcjonowania tego zbrodniczego systemu miały swoich młodych bohaterów – swoiste symbole niezłomności i odwagi. Naszą opowieść kończy sylwetka z naszych czasów, ucznia Jakuba Vaugona, który potrafił odważnie stać na straży historii naszej Ojczyzny.

Nie sposób jest opisać na kartach jednej tylko książki, nawet jak ta obszernej, wszystkich przykładów walki, cierpienia i ciężkiej pracy polskich dzieci. Staraliśmy się, aby obok postaci szeroko znanych i rozpoznawalnych pojawili się także ci młodzi ludzie, o których niewiele się mówi i pisze. Wiele przykładów heroizmu wynikającego ze szczerego, prostego patriotyzmu uległo bowiem zapomnieniu. Mimo że zachowały się pamiętniki i zapiski, pozostają one rozproszone i nieco zakurzone w bibliotekach i archiwach. Tak jest chociażby w przypadku wspomnień młodych powstańców styczniowych: Stefana Brykczyńskiego i Franciszka Nartowskiego, których zapiski ukazały się dopiero w wolnej Polsce, w okresie międzywojennym. Oddają one wiernie obrazy walki, codziennych zmagań i trudności, z jakimi musieli się mierzyć w powstańczych „partiach”, a także – jak w przypadku Nartowskiego – brutalną rzeczywistość zesłania na Syberię.

Pozwoliliśmy mówić świadkom opisywanych przez nas wydarzeń, tak by najwierniej oddać ich przeżycia. Stąd też w publikacji Czytelnik może odnaleźć bogaty wybór cytatów z wielu przeróżnych źródeł nie tylko archiwalnych, ale także i wydawanych pamiętników, wspomnień, wywiadów, kronik etc.

Pamiętając o wspaniałych młodych Polakach poświęcających się, a nawet oddających życie za najwyższe wartości, westchnijmy do Pana Boga, aby dzięki Jego łasce takie ofiary w przyszłych pokoleniach nie były potrzebne. A sami, wraz z mądrymi politykami, podejmujmy nieustanne działania, żeby Polska była niepodległa, silna i bezpieczna.

Prof. Wojciech Polak

Prof. Sylwia Galij-Skarbińska

Ks. dr Michał Damazyn