Wodzowie Polski. Szlakami chwały oręża polskiego

Bolesław Chrobry  966/967–1025

W X–XI w. odbywa się w Europie proces powstawania właściwych państwowości, zakreślania granic terytorialnych, konsolidowania i kształtowania się społeczeństw, proces przetwarzania się luźnych grup w jednolite organizmy. Tyczy się to przede wszystkim Europy Wschodniej, gdzie stosunki były zupełnie nieustalone, gdzie związki państw wyłaniały się dopiero z plemienno-rodowych organizacji i groziły rozpadem. Ta połać Europy nie posiadała swych narodowych i państwowych tradycji jak Zachód, gdzie żyła silna państwowotwórcza tradycja Imperium Rzymskiego.

Młode te społeczności posiadają duży rozmach i wielką siłę ekspansywną.

Rozmach etniczny, rasowy natrafia na ustalony przez historyczne warunki stan rzeczy: silne już państwo niemieckie, zwartą organizację kościelną itp.

Epoka to niezwykła, pełna przeobrażeń, walk i zmagań. Posiada swych ludzi i swe wielkości. To również i epoka wojenna – ma swych świetnych wodzów.

Ludy wypełniają swą wielką misję. Przywódcy uosabiają już nie drzemiące, lecz z siłą występujące instynkty i konieczności historyczne.

Europa przechodzi przez fazę przełomową, która zakreśli ramy całego średniowiecza. Na czele wszystkich prawie państw i społeczności tego okresu stoją władcy potężni, z wielkim rozmachem realizujący cele epoki: wytworzenie jednolitych organizmów państwowych i nadanie im linii rozwoju. Wszyscy oni – to twórcy i organizatorzy społeczności.

Każdemu z tych władców-twórców sądzone było przebyć życie w ciężkich i znojnych bojach, by wywalczyć stałe granice terytoriom, które będą granicami ich państw przez długie lata i wieki. Sami oni w walkach dopiero krystalizują swe zadania. Ekspansja ich nie posiada granic, określą je dopiero walki i zmagania.

Znad Dunaju raz po raz uderza nawała węgierskich najazdów; cały świat północny nawiedzają zbrojne wędrówki walecznych Normanów, szukających terenu, by dać ujście swemu nieokiełznanemu temperamentowi.

Duchowe prądy Rzymu i Bizancjum ścierają się z równą zdawałoby się siłą, w orbitę swych wpływów, tarć i interesów wciągając państwa. Państwa szukają mocnego zaczepienia, ustalają kierunki swego rozwoju. Wielcy Ottonowie próbują przenieść punkt ciężkości Niemiec na półwysep włoski; na Rusi wciąż jeszcze żywa jest idea Świętosława przeniesienia stolicy z Kijowa nad Dunaj do bułgarskiego Perejasławia; potężny Kanut Wielki podbija odległe kraje, Dania, Anglia i Norwegia są w jego posiadaniu, wydaje się, iż zostanie utrwalona wielka potęga zachodnich Normanów. Na tronie kijowskim zasiada bezwzględny i znakomity organizator państwa Włodzimierz Wielki, ugruntowuje Kościół grecki, zakreśla Wschodowi odrębną od zachodu linię duchowego rozwoju.

Na Węgrzech rządzi przedsiębiorczy Stefan, nadając swemu państwu potęgę. Na Dalekim Wschodzie wielki Bazyli II wyprowadza Bizancjum z anarchii i odmętu, opierając swe państwo o Dunaj, Syrię i Kaukaz, kusząc się o wpływy w Rzymie i rywalizując z wielkością Ottonów.

Każdy z tych wielkich władców prowadzi wojny na wszystkie strony, prowadzi je również z własnym otoczeniem, nawet z własną rodziną o prawa do tronu. Nadzwyczajnej trzeba było energii, nadludzkiej intuicji, potężnej woli, nieugiętego charakteru, by w wirze intryg zewnętrznych i wewnętrznych, w chaosie wojennym ocalić własną głowę, zapewnić sobie konieczne środki do władzy, nie zagubić państwa i jego istnienie utrwalić.

Na szali wypadków tej niezwykłej epoki zaważyła i Polska. Nabrawszy rozmachu za Mieszka I, wyłoniwszy się z niepospolitą siłą ze świata słowiańskiego, złączywszy się z zachodnim Kościołem chrześcijańskim, dąży teraz do konsolidacji i zakreślenia ram swego rozwoju. Posiada swego wielkiego władcę i rycerza, co uosabia jej aspiracje i instynkty, tęsknoty i konieczności.

„Czuł ten król powołanie swoje… Czuł, że ma Polskę chrześcijańską na świat wydać – stąd tyle troskliwości o Kościół; że powinien Polskę słowiańską stworzyć, stąd taka nienawiść ku Niemcom, tyle zabiegów koło Czech i Rusi; że na koniec Polskę potrzeba w polityczne ciało ubrać, odosobnić od obcych żywiołów pogranicznych, stąd owe sławne słupy. Instynktem odgadywał cel…”.

Był nim Bolesław Chrobry.

Bolesław Wielki urodził się w 966 lub 967 r. z Mieszka I i Dąbrówki, księżniczki czeskiej, co w wianie przyniosła Polsce religię chrześcijańską. Do postrzyżyn, więc do 7. roku życia, wychowuje go matka. Wpaja w syna zasady wiary, której była w Polsce pierwszą apostołką. Sama go uczy słów Ojcze nasz i Wierzę w Boga. Na dwóch zasadniczych elementach opierała się wiara zaszczepiona Bolesławowi przez Dąbrówkę. Pierwszy – to świat fantazji i bezgranicznej łatwowierności, tak przemożnie cechujący kultury pierwotne, to czynnik emocjonalny. Proste, a jednocześnie wzniosłe zasady nowej wiary głęboko zapadły w duszę wrażliwego chłopca. Do końca życia będą mu przewodziły. Drugi – to świat wiary chrześcijańskiej, oparty na mocnej hierarchii kościelnej, silnym i niewzruszonym autorytecie. Z niego wypływała niezachwiana wiara w cały porządek obyczajowy, społeczny i polityczny, związany z zasadami religii papieskiej. Formalne, zewnętrzne posłuszeństwo wobec Kościoła łączy się z posłuszeństwem dla władz naczelnych w państwie. Widomymi symbolami religii są: papież w sferze kościelnej i monarcha, cesarz lub król, w politycznej. Religia więc chrześcijańska wpaja w Bolesława głęboką wiarę w jego posłannictwo polityczne, w jego władzę nad plemionami, które podlegają jego zwierzchnictwu.

Zasady te Bolesław miał silnie wpojone, kieruje się nimi do końca swego życia.

Pierwsze lata Bolesława upłynęły w otoczeniu matki, sióstr, ciotek, piastunek i całego dworu księżny. Otoczenie to wyrobiło w nim pewną uczuciowość, wyniósł z lat dziecięcych bujność krwi, gorącą namiętność i zdolność do szerszego życia.

Postrzyżyny stały się pierwszym przełomem w jego życiu.

Od tej chwili wpływ kobiet na młodego chłopca ustał. Przechodzi pod opiekę męską, przygotowuje się do zawodu rycerza i księcia.

Przy uroczystych postrzyżynach otrzymał chłopiec tytuł księcia i przeszedł na wychowanie ludzi rycerskich, na czele których stal piastun, będący zaufanym człowiekiem Mieszka. Niebawem po tym obrządku książę-ojciec wysyła Bolesława do Kwedlinburga na dwór cesarza niemieckiego w roli zakładnika. Kilka lat upływa małoletniemu księciu z dala od kraju, w otoczeniu obcych mu ludzi. Tu nauczył się języka niemieckiego, zapoznał się ze zwyczajami i obyczajami Niemców.

Po powrocie do kraju dalej kształci się pod okiem pedagoga-piastuna. Nie pobiera nauk teoretycznych, przechodzi pod okiem swego wychowawcy szkołę życia, otrzymuje wykształcenie praktyczne.

Gdy miał lat 10, odumarła go matka – został więc pozbawiony resztek wpływów kobiecych.

Od 12. roku życia młody książę staje się już prawie rycerzem. Otrzymuje pas rycerski z mieczykiem i przechodzi szkołę rycerską, by, wtajemniczony już we wszystkie arkana sztuki rycerskiej, w 18.–22. roku życia być pasowanym na prawdziwego rycerza.

W wieku więc 12–18 lat ćwiczy się młody książę w rzemiośle rycerskim. Wówczas to posiadł sztukę mistrzowskiego władania mieczem. Przyswaja sobie również sztukę inżynierską. Przyszły władca i wódz musi posiadać znajomość sypania wałów i budowania grodów, musi znać nie tylko fortyfikację grodów, ale zasieki i zastawy po lasach i kniejach.

Młody książę nie chował się samotnie – dobrano mu orszak rówieśników z najznakomitszych rodów. W ich kole przebywał, z nimi zaprawiał się do boju. Posiadał więc młody Bolesław miniaturową drużynę, która z czasem miała się rozrosnąć i stać się zawiązkiem prawdziwej drużyny księcia i króla. To wdrażanie do rycerskiego stanu nie odbywało się w jednym miejscu, na dworze księcia. Chłopiec ze swym dworem, równie chłopięcym jak on sam, objeżdżał cały kraj. Poznawał wszystkie dzielnice, te bliższe i te najodleglejsze. Szczególną uwagę zwracano na połacie nadgraniczne. W objazdach tych bardzo często zdarzało się, iż trafiano nad granicą na walki, młody książę brał w nich wówczas bezpośredni udział. A gdy tylko w którejkolwiek części kraju zabrzmiało echo prawdziwej wojny, wysyłano tam młodego księcia, by swą obecnością zagrzewał rycerzy do boju, by na własne oczy ujrzał bój krwawy, by przyzwyczajał się do ciężkich walk, by zrósł się z nimi. Praktycznie uczono młodego księcia sztuki wojowania, której przecież miał poświęcić całe swe życie.