O kulturę filozofii. Co o człowieku mówili najwięksi myśliciele ludzkości

Wstęp

Filozofia w sensie zasadniczym jest racjonalną wiedzą o całej rzeczywistości (o tym, co istnieje). Rzeczywistością podstawową jest świat rzeczy, czyli bytów istniejących samodzielnie, ich właściwości i relacji. Filozofia jest wyjaśnianiem owych bytów przez wskazanie na ich racje (przyczyny) aż do ostatniej (ostatecznej) włącznie. Dlatego też filozofia jest przede wszystkim teorią bytu (= metafizyką). Odsłania ona ostateczne jego podstawy i sens. Wyrasta zaś na gruncie naturalnego człowiekowi pragnienia poznania prawdy.

Filozofia współczesna – brana w całości – ma natomiast nieco inne oblicze. W przeważającej mierze posiada charakter epistemologiczny (teoriopoznawczy); „zawieszona” jest na aktach świadomości (poznawczych), często nie jest wolna od psychologizmu, myślenia życzeniowego, spekulacji i ideologii. Zasadniczo nie wyjaśnia świata, ale ujaśnia „swoje” myślenie o świecie. Choć niekiedy przyjmuje taki sam cel – poznanie prawdy (rzeczywistości), to obierając do niego inną drogę, nie udaje się jej go osiągnąć. Co więcej, prowadząc do poznawczej bezradności człowieka wobec realnego świata, tym samym całkowicie wykorzenia go i z natury, i z kultury zarazem (!). To bezsens siejący spustoszenie.

Trzeba zatem dziś wrócić do filozofii rozumianej klasycznie (= sensu stricto), a to znaczy metafizycznie. Bez tak pojmowanej filozofii bowiem nie rozumie się ani świata, ani człowieka i jego wytworów (kultury). Nie można zaś jej odrzucić, bo postawa taka jest również filozofią, aczkolwiek nieracjonalną (nieuzasadnioną).

Problemy filozoficzne to inaczej problemy ludzkie; obecne one są zawsze, choć nie zawsze są uświadamiane, w życiu każdego człowieka. Wszyscy ludzie zatem bardziej lub mniej wyraźnie je stawiają i rozwiązują, żyjąc w określony sposób. Są to więc sprawy ogólnoludzkie. Człowiek zaś, który nie żyje problemami ogólnoludzkimi, nie jest w pełni dojrzałym człowiekiem. Zwłaszcza dziś należy je rzetelnie przemyśleć, aby nasza kultura nie pogrążała się dalej w nihilizmie i absurdzie.

Filozofia rozumiana jako wiedza racjonalna (naukowa) stoi u podstaw europejskiej kultury i stanowi – obok religii chrześcijańskiej – główny jej fundament. Znajomość jej dziejów i zagadnień jest podstawą ludzkiego wykształcenia. Każdy człowiek, któremu zależy na rozumnym i odpowiedzialnym kształtowaniu swojego życia, jak i życia innych, powinien się z nią zapoznać. Filozofia bowiem stanowi osnowę każdego światopoglądu.

Z tej racji, że jest rzeczą bardzo trudną, a także dlatego, że wokół niej istnieje wiele nieporozumień, wymaga odpowiedniego wprowadzenia. Książka niniejsza ma taki właśnie cel – przedstawić krótko, w prosty, zwięzły i czytelny sposób, podstawowe zagadnienia filozofii i ich klasyczne rozwiązania. Choć przyświecał autorowi cel popularyzacji tych spraw, to jednak nie wszystkie one dają się przedstawić (bez deformacji) w przystępny dla każdego czytelnika sposób; o rzeczach elementarnych pisze się bowiem najtrudniej.

Powstała ona na bazie wykładów, jakie autor prowadził w KUL w roku akademickim 1989/90 na Wydziale Nauk Społecznych, a następnie kontynuował w filii tegoż Wydziału w Stalowej Woli – w r. 1993. Jest zasadniczo ich streszczeniem, uproszczeniem i ograniczeniem do rozwiązań klasycznie filozoficznych (realistycznych) z pominięciem (częściowym) teorii nierealistycznych i drugorzędnych. W pierwszym rzędzie chodzi bowiem nie o to, co na dany temat ludzie myślą, ale o to, jak jest naprawdę.

Każdy wstęp do filozofii – jak się wydaje – winien brać pod uwagę aktualną sytuację kulturową i pozycję filozofii w niej. Winien prezentować zasadnicze problemy filozoficzne oraz zagadnienia, które aktualnie są przedmiotem dyskusji, rozmów, a także takie, które przedstawiane są błędnie, tendencyjnie czy nierzetelnie. Winien dostarczyć czytelnikowi zasadniczej i prawdziwej orientacji w świecie natury i kultury. I niniejsza książka ma takie ambicje. Nie zawiera rzeczy nowych; nowy czy inny jest jedynie ich układ i rozłożone akcenty. Tezy (twierdzenia) stawiane są mocno i nie zawsze są dostatecznie w tekście uzasadnione . Ich uzasadnienie i rozwinięcie znajduje się jednak w zalecanej po każdej części literaturze. Każdy, kto chce się z nimi bliżej zapoznać, powinien do tej wskazanej literatury sięgnąć. Książka ta bowiem zasadniczo ukazuje i odsłania perspektywy klasycznie-filozoficznego rozumienia rzeczywistości i jest zaledwie pierwszym krokiem na tej drodze.

Porządek dydaktyczny jest zawsze porządkiem epistemologicznym, toteż w tej książce prezentacja zagadnień filozoficznych rozpoczyna się od spraw najbardziej ogólnych (podstawowych). Należą do nich m.in. zagadnienia rozumienia natury, kultury i jej działów, światopoglądu i ideologii. Następnie charakteryzowane jest poznanie ludzkie, w tym poznanie potoczne i poznanie naukowe. Z kolei prezentowane jest poznanie filozoficzne, z zaakcentowaniem różnych koncepcji filozofii i elementarnego wykładu teorii bytu. Zwieńcza go krótki rys historyczny dziejów filozofii. Na koniec zaś przedstawione są elementy filozofii społecznej (polityki). W zakończeniu zwraca się uwagę na tzw. filozofię klasyczną i jej rolę w kulturze oraz apeluje o jej znajomość.

Książka zawiera również krótki słownik pojęć filozoficznych, obejmujący jedynie ważniejsze terminy, nie objaśnione dokładniej (bądź wcale) na tych stronach. Całość natomiast kończy się dodatkiem: „Bóg a współczesna nauka”.

Mediolan, maj–czerwiec 1994

P.S. Przy okazji napisania tej książki autor pragnie wyrazić wdzięczność swoim wielkim nauczycielom filozofii, zwłaszcza profesorom: M.A. Krąpcowi, S. Kamińskiemu, Z.J. Zdybickiej i A.B. Stępniowi.

Słowa podzięki należą się także życzliwemu dyskutantowi autora, panu mgr. K. Krajewskiemu.

Autor