Dziś rocznice przewrotu majowego i śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego. Ile wiemy o jego roli w budowaniu II Rzeczypospolitej?
Józef Piłsudski. fot. Wikimedia
Organizacja Bojowa PPS dysponowała dużą ilością broni, a także laboratoriami, w których konstruowano bomby i granaty. Jej zapleczem stała się partia o nazwie PPS - Frakcja Rewolucyjna, na czele z Józefem Piłsudskim, powstała w 1906 r. (…)
Józef Piłsudski począwszy od 1908 r. rozpoczął aktywną działalność w Galicji. W czerwcu 1908 r. utworzył Związek Walki Czynnej, z którym związane były organizacje paramilitarne: Towarzystwo,, Strzelec" w Krakowie, Związek Strzelecki we Lwowie, Polskie Drużyny Strzeleckie. W 1912 r. stanął na czele utworzonej w Krakowie Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Było to porozumienie polskich partii politycznych, które miało działać na rzecz niepodległości Polski w oparciu o Austro-Węgry.
Po wybuchu I wojny światowej Józef Piłsudski, za zgodą władz austriackich, wkroczył 6 sierpnia 1914 r. wraz z oddziałami strzeleckimi do Królestwa Polskiego, licząc na wybuch w nim powstania antyrosyjskiego. Rachuby te okazały się zawodne. Po stoczeniu kilku potyczek i przejściowym zajęciu Kielc strzelcy musieli wycofać się do Galicji. W celu ratowania istnienia polskich oddziałów 16 sierpnia 1914 r. powstał w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, który objął kierownictwo polityczne nad organizacją Legionów Polskich. Ostatecznie składały się one z trzech brygad; dowództwo I Brygady, najsłynniejszej, sprawował Józef Piłsudski, mianowany do stopnia brygadiera. Dodajmy, że Piłsudski już od lat studiował strategię i taktykę prowadzenia walk zbrojnych oraz wojen.
Brygady walczyły na froncie z Rosją, razem z regularnymi wojskami austro-węgierskimi. Józef Piłsudski rozwijał też utworzoną na jesieni 1914 r. Polską Organizację Wojskową (POW). Była ona zakonspirowana i skierowana głównie przeciw Rosji. Trzeba podkreślić, że część galicyjskich konserwatystów widziała przyszłość Polski w trialistycznej formule państwa austro-węgiersko-polskiego. (…)
Za niepodległą Polską wypowiadała się Francja, Wielka Brytania, USA, Włochy, a nawet Rosja. W tym ostatnim kraju doszło w marcu 1917 r. do przewrotu, w wyniku którego car abdykował i wprowadzony został system republikański. W takich warunkach udało się latem 1917 r. powołać w Rosji I Korpus Polski pod dowództwem Józefa Dowbora-Muśnickiego. Potem powołano jeszcze II i III Korpus. W tym samym roku doszło do tzw. kryzysu przysięgowego. Żołnierze I i III Legionu, za wskazaniem Józefa Piłsudskiego, odmówili złożenia przysięgi, która zawierała zobowiązanie do dotrzymania braterstwa broni z wojskami Niemiec i Austro-Węgier. Legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi, zostali internowani: żołnierze w obozie w Szczypiornie, zaś oficerowie w Beniaminowie. Józefa Piłsudskiego internowano w twierdzy w Magdeburgu. Zdecydowana większość żołnierzy II Brygady, którzy złożyli przysięgę, została przekazana pod dowództwo austriackie jako Polski Korpus Posiłkowy. (…)
W Królestwie Polskim Niemcy i Austro-Węgry utworzyły 12 września 1917 r. ciało zwane Radą Regencyjną, złożone z trzech osób. Byli to: kard. Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski. Rada miała zastępować ciągle niepowołanego króla. (…)
W Królestwie Polskim na prowincji rozbrajanie Niemców (najczęściej realizowane przez struktury POW) rozpoczęło się pod koniec października 1918 r. Bardzo przyspieszone zostało ono (zwłaszcza w Warszawie) po przyjeździe do stolicy dnia 10 listopada 1918 r. Józefa Piłsudskiego, zwolnionego z twierdzy w Magdeburgu. Dzień później Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę nad wojskiem, a 14 listopada się rozwiązała. Józef Piłsudski objął więc władzę jako Tymczasowy Naczelnik Państwa.
Premierem został początkowo Ignacy Daszyński, następnie zaś Jędrzej Moraczewski. Dnia 18 stycznia 1919 r., po porozumieniu się Józefa Piłsudskiego z Komitetem Narodowym Polskim i jego przewodniczącym Romanem Dmowskim, premierem został Ignacy Jan Paderewski. 26 stycznia 1919 r. miały miejsce wybory do Sejmu Ustawodawczego. Sejm ten 20 lutego 1919 r. powierzył Józefowi Piłsudskiemu funkcję Naczelnika Państwa (już nie tymczasowego!). (…)
Wizja przyszłej Polski reprezentowana przez Romana Dmowskiego zakładała przyłączenie obszarów zamieszkanych przez znaczny odsetek Polaków, a w przypadku terytoriów z ludnością mieszaną tylko takich, gdzie ludność niepolska mogła ulec asymilacji. Józef Piłsudski widział przyszłą Polskę w układzie federacyjnym z innymi krajami Europy Środkowo - Wschodniej: Białorusią, Ukrainą, Litwą, Łotwą, Estonią, Krymem Tatarskim. Taka federacja stanowiłaby wielką siłę i byłaby w stanie oprzeć się zakusom zarówno rosyjskim, jak i niemieckim.
Józef Piłsudski postanowił zacząć realizację tego planu od wyzwolenia Ukrainy, zajętej w dużym stopniu przez bolszewików. 25 kwietnia 1920 r. wojska polskie pod dowództwem Piłsudskiego, w sojuszu z wojskami Ukraińskiej Republiki Ludowej, dowodzonymi przez atamana Symona Petlurę, rozpoczęły ofensywę na bolszewików. 4 maja Polacy wkroczyli do Kijowa. Kontrofensywa bolszewicka zmusiła jednak wojska polskie do ewakuacji miasta w dniach 10-13 czerwca 1920 r. Rozpoczął się odwrót. Front przesunął się daleko w głąb Polski. Oddziały sowieckie najbardziej na zachód przedarły się w północnej części frontu, dochodząc do przedmieść Torunia. Na południu nie zdołały zdobyć Lwowa, do czego przyczyniła się bohaterska obrona stacji kolejowej Zadwórze, gdzie nieco ponad 300 młodych żołnierzy polskich zatrzymało całą Armię Konną Siemiona Budionnego (prawie wszyscy obrońcy zginęli).
Gdy wydawało się, że nic już nie uratuje Warszawy przed zajęciem przez bolszewików, doszło – dzięki świetnemu manewrowaniu armią polską na całej linii frontu oraz niezwykłemu bohaterstwu żołnierzy – do wspaniałego, wielkiego zwycięstwa wojsk polskich (dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego) w bitwie warszawskiej (określanej jako Cud nad Wisłą) w dniach 12-25 sierpnia 1920 r. Oddziały sowieckie wycofywały się w panice.
Drugie decydujące zwycięstwo polskie to bitwa nad Niemnem w dniach 20-26 września 1920 r. Polska, walcząc z bolszewikami w 1920 r., uratowała nie tylko swój byt państwowy, ale także całą Europę przed najazdem barbarzyńskich hord, które doprowadziłyby do upadku cywilizację na Starym Kontynencie. Traktat ryski, podpisany 18 marca 1921 r., przyniósł Polsce przyrost terytorialny w postaci szerokiego pasa ziem kresowych. Granica polsko-sowiecka przebiegała w zasadzie wzdłuż linii II rozbioru z 1793 r., z dodaniem części Wołynia, Polesia i miasta Pińska.
Bolszewicy, idąc na Warszawę, oddali Wilno i Wileńszczyznę w ręce litewskie. Józef Piłsudski, licząc, że nakłoni Litwę do unii z Polską, nakazał generałowi Lucjanowi Żeligowskiemu upozorować bunt i zająć Wileńszczyznę. W ten sposób powstało państewko o nazwie Litwa Środkowa. Wobec niechęci Litwy do rozmów z Polską Litwa Środkowa została wcielona do Rzeczypospolitej 6 kwietnia 1922 r.
Należy podkreślić, że wojna z bolszewikami w 1920 r., pomimo że zwycięska dla Polski, oznaczała jednak koniec koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego.
Państwo polskie po ustaleniu granic miało 388,6 tys. km2 powierzchni (ponad połowę tego, co tuż przed zaborami), mieszkało w nim, w 1921 r., 27,2 milionów osób. Plasowało nas to w czołówce europejskiej. (…)
Polacy w naszym nowym państwie stanowili ponad 68% mieszkańców, Ukraińcy - ok. 15%, Żydzi - ok. 8,5%, Białorusini - ponad 3%, Niemcy - ponad 2%, poza tym w Polsce mieszkali Rosjanie, Litwini, Czesi, Romowie i inni. Sejm Ustawodawczy uchwalił 17 marca 1921 r. konstytucję, która przeszła do historii jako konstytucja marcowa. Wprowadzała ona ustrój republiki demokratycznej o systemie rządów parlamentarno-gabinetowym. Faktyczną władzę sprawował rząd z premierem na czele. Prezydent, wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, pełnił raczej funkcje reprezentacyjne. (…)
Józef Piłsudski (w 1920 r. podniesiony do stopnia Marszałka Polski), choć go do tego namawiano, nie chciał być prezydentem, pozbawionym istotnych kompetencji – nie kandydował na tę funkcję. Po wyborze Narutowicza wycofał się z polityki, zachowując jedynie faktyczne zwierzchnictwo nad wojskiem. Jednak w lipcu 1923 r. wycofał się i z tej formy aktywności, a następnie wraz z rodziną osiadł w dworku w Sulejówku pod Warszawą.
Na początku 1923 r. nastąpiła hiperinflacja obowiązującej w Polsce waluty marki polskiej. 18 grudnia 1923 r. premierem został ekonomista Władysław Grabski, który zdołał zahamować inflację i przeprowadził reformę, wprowadzając nową walutę o nazwie złoty polski.
Pogarszająca się sytuacja społeczna i polityczna kraju oraz seria kryzysów rządowych stały się przyczyną przeprowadzenia przez Józefa Piłsudskiego zamachu stanu, zwanego przewrotem majowym. Miał on miejsce 12-15 maja 1926 r. W jego wyniku rząd Wincentego Witosa podał się do dymisji, a prezydent Stanisław Wojciechowski ustąpił ze stanowiska. 1 czerwca 1926 r. nowym prezydentem wybrany został wybitny naukowiec - chemik Ignacy Mościcki. W wyniku tzw. noweli sierpniowej (uchwalonej 2 sierpnia 1926 r.) uprawnienia prezydenta zostały poszerzone.
Przewrót majowy rozpoczął trzynastoletni okres rządów, który nazywamy sanacją. Miały one charakter umiarkowanie autorytarny. Józef Piłsudski, pełniąc rozmaite stanowiska, był jednak najwyższym autorytetem we wszystkich sprawach, parlament marginalizowano, partie opozycyjne były blokowane przy pomocy metod prawnych i pozaprawnych, a politycy opozycyjni nawet poddawani represjom. 23 kwietnia 1935 r. weszła w życie nowa konstytucja, zwana kwietniową. Na jej mocy wprowadzono w Polsce silny system prezydencki. Po śmierci Józefa Piłsudskiego (12 maja 1935 r.) faktyczna władza znalazła się w rękach triumwiratu: prezydent Ignacy Mościcki, generalny inspektor sił zbrojnych i marszałek (od 1936 r.) Edward Rydz-Śmigły oraz minister spraw zagranicznych Józef Beck. (…)
***
Powyższy tekst pochodzi z książki prof. Wojciecha Polaka "Blask Rzeczypospolitej", wyd. Biały Kruk, Kraków 2024.
Blask Rzeczypospolitej. Od X do XXI wieku
Oto dzieło wybitnego i wszechstronnego historyka, które czyta się jak pasjonującą powieść. Sięgając po Blask Rzeczypospolitej, każdy, kto w jednej książce chciałby zapoznać się z historią Polski na przestrzeni całych jej dziejów, ma tę możliwość. A dzieje te są długie, żywe i imponujące. Historia nasza, jak każdego wielowiekowego kraju, obfituje we wzloty i upadki. Może napawać dumą i podziwem, ale też przestrzegać przed niebezpieczeństwami.
Nieznane rozmowy Józefa Piłsudskiego
Sporo pisze się o Józefie Piłsudskim, ale rzadko oddaje się głos jemu samemu. W tej książce jest inaczej.
Tu Marszałek przemawia do nas wprost. Rozmów z nim spisano podczas jego życia nie za wiele, jeszcze rzadziej były publikowane w formie książkowej, trwałej – toteż nie są zbyt znane. A szkoda, gdyż Komendant bardzo dużo opowiadał w nich o sobie; o swoim życiu prywatnym, ale i swoich poglądach na Rzeczpospolitą oraz Europę.
Mistrzowska gra Józefa Piłsudskiego
To była zaiste mistrzowska gra – zacząć wojnę w bloku państw, które ją ostatecznie przegrają, a zakończyć wśród zwycięzców! Sam wielki przeciwnik Józefa Piłsudskiego, Roman Dmowski, przyznawał Naczelnikowi, że to był genialny manewr.
Józef Piłsudski do Polaków. Myśli, mowy i rozkazy
To wybór najważniejszych opinii Józefa Piłsudskiego dotyczących naszej historii, polityki, charakteru i mentalności narodowej. Zebrane tu zostały niebywale trafne, nieraz nawet bulwersujące obserwacje i wnioski, które nic nie straciły na aktualności. Książka okazuje się zadziwiającym komentarzem do obecnych wydarzeń w naszym kraju, tak jakby Marszałek dziś obserwował nasze życie polityczne i społeczne.
Klęska imperium zła. Rok 1920
Tytuł książki mówi o klęsce „imperium zła”, nawiązując oczywiście do Związku Sowieckiego, który w roku 1919 wyruszył, aby unicestwić dopiero co odrodzoną Polskę, i na szczęście w roku 1920 poległ. Kulisy tej walki, nie tylko militarnej, ale także politycznej i społecznej, w sposób niezwykle wciągający odsłania prof.
Wojna i dziedzictwo. Historia najnowsza
Ostatnie lata naszej historii najnowszej toczyły się w cieniu wojny – najpierw tej być może najbardziej bolesnej, choć nie dosłownej, czyli wewnętrznej, w naszym własnym domu. Jej pierwszą ofiarą stała się prawda, ale przecież w jej wyniku doszło także do ofiar śmiertelnych. Potem zaczęła się wojna kulturowa, której front coraz brutalniej naciera na Polskę. W jej wyniku umierają przede wszystkim ludzkie sumienia.
Komentarze (0)
Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników serwisu. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za ich treść. Wpisy są moderowane przed dodaniem.