Znak, któremu sprzeciwiać się będą

Od wydawcy    10

Słowo Prymasa Tysiąclecia   11

I. BOŻE PRZENIKASZ MNIE I ZNASZ MNIE    11

Homagium i pozdrowienie

Psalm 139

Do słów kantyku Symeona

DZIEŃ PIERWSZY    21

II. BÓG NIESKOŃCZONEGO MAJESTATU    22

Itinerarium – mentis in Deum

Antyitinerarium?

Istnienie i Osoba

Milczenie i Majestat

III. BÓG PRZYMIERZA    34

Przymierze pierwsze i podstawowe

Motyw stworzenia i motyw Przymierza

Struktura Przymierza

IV. DROGI NEGACJI    44

Vaticanum II o ateizmie

Analiza pierwotnej negacji

Dzieje kuszenia człowieka

V. ROZWAŻANIE TAJEMNIC RADOSNYCH    54

Tajemnica pierwsza – Zwiastowanie

Tajemnica druga – Nawiedzenie

Tajemnica trzecia – Narodzenie

Tajemnica czwarta – Ofiarowanie

Tajemnica piąta – Znalezienie

DZIEŃ DRUGI    59

VI. BÓG, KTÓRY „SIEBIE SAMEGO ZAPRZEĆ SIĘ NIE MOŻE”    60

Protoewangelia

Ekonomia wcielenia

VII. TEN, KTÓRY JEST DAREM I ŹRÓDŁEM WSZELKIEGO OBDAROWANIA    74

Słowo i Miłość

Syn i Duch Święty

Amor Dei usque ad contemplum sui

VIII. CENA ODKUPIENIA. „ZA WIELKĄ CENĘ ZOSTALIŚCIE NABYCI”    82

Godzina Jezusa

Wielka Powinność

Alma Socia Christi

IX. ROZWAŻANIE TAJEMNIC BOLESNYCH    94

Tajemnica pierwsza – Modlitwa w Ogrójcu

Tajemnica druga – Biczowanie

Tajemnica trzecia – Cierniem ukoronowanie

Tajemnica czwarta – Dźwiganie krzyża

Tajemnica piąta – Ukrzyżowanie

DZIEŃ TRZECI    99

X. SCIO, QUOD REDEMPTOR MEUS VIVIT    100

Factus est pro nobis oboediens

Redemptio

Nabyci przez Krew (por. Ap 5,9)

XI. JEST Z WAMI OBLUBIENIEC    112

Wielki Jubileusz

Eucharystia

Kościół – Ciało i Oblubienica

XII. CHRYSTUS, KTÓRY „W PEŁNI OBJAWIA CZŁOWIEKA”    117

Tajemnica człowieka w Chrystusie

Kim jest dla mnie Jezus Chrystus?

Tyś jest Mesjasz, syn Boga żywego

XIII. ROZWAŻANIE TAJEMNIC CHWALEBNYCH    125

Tajemnica pierwsza – Zmartwychwstanie

Tajemnica druga – Wniebowstąpienie

Tajemnica trzecia – Zesłanie Ducha Świętego

Tajemnica czwarta – Wniebowzięcie

Tajemnica piąta – Ukoronowanie

DZIEŃ CZWARTY    129

XIV. TAJEMNICA CZŁOWIEKA [1]: PRAWDA    130

Prawda i godność człowieka

Chrystus, Prorok Wielki

Świadectwo

„Znak sprzeciwu”

XV. TAJEMNICA CZŁOWIEKA [2]: KAPŁAŃSTWO

Kapłaństwo w nauce Vaticanum II

Kapłaństwo jako odpowiedź

Hermeneutyka tajemnicy człowieka

Modlitwa

XVI. TAJEMNICA CZŁOWIEKA [3]: SUMIENIE

Munus regale – „urząd królewski”

Sumienie

Sakrament pokuty

Munus pastorale – „urząd pasterski”

XVII. MODLITWA W OGRÓJCU    150

GODZINA ŚWIĘTA

DZIEŃ PIĄTY     157

XVIII. MYSTERIUM MORTIS JAM FINES SAECULORUM AD NOS DEVENERUNT – „TAJEMNICA ŚMIERCI JAKO KRES CZASÓW, KTÓRY NAS DOSIĘGA”    158

Eschatologia a sacrum

Postęp czy próba

Mysterium mortis – „tajemnica śmierci”

XIX AMPLIUS MUNDA ME – „OBMYJ MNIE Z GRZECHU MOJEGO” – DROGA OCZYSZCZENIA    170

Tajemnica grzechu

Prawo oczyszczenia

Tajemnica czyśćca

XX. CHWAŁĄ BOGA JEST, ABY CZŁOWIEK ŻYŁ    182

Tajemnica Ostatecznego Spełnienia

Aby Bóg był wszystkim we wszystkich

Cały sąd przekazał Synowi

Gloria Dei – vivens homo! – „Chwałą Boga jest, aby człowiek żył”

XXI. ROZWAŻANIA DROGI KRZYŻOWEJ    188

XXII. SIGMUN MAGNUM – „ZNAK WIELKI” – ZAKOŃCZENIE    202

Znak, któremu się sprzeciwiają

Tajemnica Maryi

Signum Magnum – znak wielki

WIZJA KARDYNAŁA

W czasie Soboru Watykańskiego II młody biskup krakowski Karol Wojtyła dał się poznać nie tylko jako człowiek niezwykle głęboko wykształcony, ale i jako wizjoner. Jako osoba rozpoznająca dokładnie szybkie zmiany dokonujące się we współczesnym świecie i umiejąca określić rolę Kościoła w nowej rzeczywistości. Wówczas był jeszcze u początku swych przemyśleń. Dziś możemy bez wahania powiedzieć, że kierowany Bożą ręką przygotowywał się do roli, jaka - poza Jego świadomością - została Mu wyznaczona. Wybór bowiem 16 października 1978 roku krakowskiego kardynała rodem z Wadowic na Stolicę Piotrową, nie był sprawą polityczną lub dziełem przypadku, jak wielu wówczas stanowczo twierdziło. (Cóż, zresztą jest dziełem owego "przypadku"?) Papieżem został człowiek pod każdym względem do tego przygotowany. Mało powiedzieć - przygotowany; miał wszak rozliczne talenty, niezwykle predestynujące Go do roli Namiestnika Chrystusa.

Zarówno te predyspozycje, jak i mocno już ugruntowana wizja Kościoła w nowoczesnym świecie ujawniły się w pełni między 8 a 12 marca 1976 roku w Watykanie, gdzie Kardynał Karol Wojtyła został poproszony o wygłoszenie rekolekcji dla Pawła VI i jego najbliższych współpracowników. Rekolekcje te stały się historią... A przygotowywać musiał je krakowski biskup w sporym pośpiechu, został o nie bowiem poproszony w pierwszych dniach lutego!

Zadanie było tym trudniejsze, że Kardynał pisał po polsku i trzeba było jeszcze zdążyć z tłumaczeniem na włoski! Nieocenioną pomocą okazał się tu młody ks. Stanisław Ryłko (dziś arcybiskup, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich), a w końcowej fazie także s. Magdalena Kujawska, pracująca w Rzymie urszulanka. "Przygotowanie rekolekcji w tym wymiarze (...) bez tej bratniej pomocy byłoby niemożliwe" - napisze później Kardynał.

Rekolekcje, albo jak kto woli - wizja świata i Kościoła - jako słowo drukowane ukazały się pierwszy raz w niespełna rok po ich ogłoszeniu dzięki wydawnictwu "Pallottinum" (po polsku) i "Vita e Pensiero" (po włosku). Dziś powszechnie uważa się, że rekolekcje te stanowiły ostatni, decydujący etap drogi Kardynała Wojtyły na Stolicę Piotrową.

Młody Kardynał głosił przez pięć dni słowo w watykańskiej kaplicy Matyldy, przy ołtarzu i tabernakulum z Najświętszym Sakramentem. Napisze później: "Rekolekcje są dziełem żywego słowa - są sobą w akcie wypowiedzenia, w którym uczestniczy nie tylko tekst, ale cała osoba mówiącego". Ileż to razy później, do dziś!, przekonywaliśmy się o sile tej osoby, o Jego charyzmacie, o Jego niezwykłym bezpośrednim oddziaływaniu na słuchających. On to pięknie wówczas, w 1976 roku, tłumaczył: "Osoba ta, przy całym swoim zaangażowaniu, ma świadomość, że sens jej przepowiadania jest w tym, aby pozwolić mówić Niewidzialnemu i Utajonemu". Owo Niewidzialne i Utajone obserwowaliśmy - a może lepiej powiedzieć: odczuwaliśmy - wielokroć. I to nie tylko w czasie głoszenia słowa, ale nawet w czasie kompletnej ciszy, jak choćby podczas słynnej papieskiej modlitwy brewiarzowej przed Ołtarzem Narodu w Katedrze Wawelskiej w 2002 roku.

Żywe słowo ma swą moc dodatkową, lecz jest bardziej ulotne, bardziej działa w danym momencie, mniej w przyszłości. Albumowa forma tej książki usiłuje podtrzymać tę "dodatkową moc" przy pomocy budujących nastrój fotografii. Znakomicie nadają się do tego zdjęcia Adama Bujaka, komentującego zresztą nie od dziś swoją sztuką teksty Karola Wojtyły - studenta, biskupa, kardynała i papieża. Ta fotografia, jakby wbrew logice fizyki, przybliża Utajone oraz Niewidzialne.

Szczęśliwie się stało, że słowa Kardynała Wojtyły z 1976 roku są i dziś dostępne na kartach książek, dostępne zarówno nam, pamiętającym tamten czas, jak i nowym generacjom. W zamieszczonym w tym albumie tekście znajdujemy początek tego wszystkiego, co później tak pięknie i głęboko rozwinięte zostanie w nauczaniu papieskim Jana Pawła II. W "Znaku, któremu sprzeciwiać się będą" jest mowa o potrzebie nowej ewangelizacji, o większej roli laikatu w życiu Kościoła, o docenieniu kobiety i doskonałym jej wcieleniu w osobie Matki Jezusa. Jest tam obrona ubogich, słabych i nienarodzonych. Są apele do bogatych i rządzących. Potępienie tyranii. Są przestrogi dla kapłanów i świeckich. Czuje się i rozumie głęboką tęsknotę za jednością chrześcijan oraz zachętę do ekumenizmu. Godność osoby ludzkiej wysuwana jest w tych tekstach wielokroć na pierwszy plan. Kardynał wykazuje konieczność obrony wolności, ale nakreśla też jej granice, zwłaszcza moralne. Autor przepowiada rosnącą potęgę mediów i ostrzega przed kreacją świata bez Boga, przed pokusą stawiania człowieka ponad Prawem i Prawdą.
Już wówczas Karol Wojtyła, metropolita krakowski, wskazał nam drogę. W swym ostatnim dziele Jan Paweł II wciąż zachęca słowami Chrystusa: "Wstańcie, chodźmy!".

Słowo Prymasa Tysiąclecia

Karol Kardynał Wojtyła, Arcybiskup Metropolita Krakowski, został wezwany przez Ojca Świętego Pawła VI, aby usłużył na Watykanie Słowem Życia - Papieżowi i Jego najbliższym współpracownikom. Biskup Krakowa podjął to zaszczytne zadanie z pełną uległością i ufnością w pomoc Ducha Świętego. Wprowadził w nie swoją wiarę, dorobek żarliwej modlitwy i doświadczenie pasterskie. Ubogacony tymi darami, mógł wypełnić zlecone mu zadanie, wnosząc optymizm człowieka silnego w wierze i prostego w postawie Syna Narodu, który zwykł mówić "tak" - tylko Bogu, Kościołowi Chrystusa i Jego Matce.

Właśnie owo "tak" - wolne od zaplecza zwątpień, wniósł na Watykan. Wprost od ołtarza świętego Stanisława Biskupa, spoczywającego na Wawelu, Biskup Karol niósł Dobrą Nowinę z franciszkańską pokorą i głębią miłości. Żywa wiara, wysubtelniona w osobistych studiach, rozważaniach i modlitwie, wolna od dialektyki profesorskiej - stała się ujawnieniem apostolskiej żarliwości, która jako jedyna zdoła dziś odnowić oblicze ziemi Bożej. Wyznać, że tylko "Chrystus przeznaczony jest na upadek i powstanie wielu..." (Łk 2,33) - przyznać się do Niego i zaufać Mu w pełni - to znaczy stanąć na progu tej odnowy. Takie zadanie postawił sobie Kardynał Karol w swych konferencjach, głoszonych w kaplicy Matyldy, w obecności Ojca Świętego. Widzi on Znak, któremu świat się sprzeciwia. Ale na to zmaganie się świata z Chrystusem patrzy pogodnie, bo wie, że "nie masz w żadnym innym zbawienia". Rodzina ludzka odchodzi od Chrystusa i znużona błąkaniem się po manowcach życia, wraca Doń z żywszą jeszcze nadzieją.

"Znak" dostrzeżony przez Symeona, to błogosławiony owoc życia Bogurodzicy, która światu ukazuje się też jako "Znak wielki na niebie" (Ap 12,1), "Niewiasta obleczona w słońce". Świat walczy z Synem i Jego Matką. A jednak Ona jest zawsze obecna w Misterium Chrystusa i Kościoła. Budząc taką nadzieję na Watykanie, Biskup Krakowa w pełni usłużył Ojcu Świętemu i Jego współpracownikom na "nowy Adwent Kościoła i ludzkości - na czas wielkiej Próby i wielkiej zarazem Nadziei".

Kardynał Stefan Wyszyński
Warszawa, 16 listopada 1976 r.

I. Boże, przenikasz i znasz mnie

Konferencja wprowadzająca

"Oby mi Bóg dał słowo odpowiednie do myśli
i myślenie godne tego, co mi dano,
On jest bowiem i przewodnikiem Mądrości,
i tym, który mędrcom nadaje kierunek.
W ręku Jego i my, i nasze słowa,
roztropność wszelka i umiejętność działania".

1. Homagium i pozdrowienie

Ojcze Święty! Pragnę od razu w pierwszych słowach mojej rekolekcyjnej posługi, jaką wypada mi spełnić w stosunku do Ciebie i Twoich najbliższych Współpracowników, dać wyraz najgłębszej; czci i miłości dla Twojej osoby. Jest to nie tylko mój wyraz osobisty, ale zarazem wszystkich, z którymi jestem w szczególny sposób złączony, a którzy pamięcią swoją, modlitwą, a także ofiarami wspierają zarówno moją posługę w ciągu tych dni Wielkiego Postu, jak też całe dostojne grono moich słuchaczy z Tobą, Ojcze Święty, na czele: Was drodzy i czcigodni bracia w biskupstwie - kardynałowie świętego rzymskiego Kościoła, arcybiskupi, biskupi i Was drodzy bracia w kapłaństwie. Wiadomo, że modlitwa całego Kościoła nieustannie skupia się wokół osoby Pawła, tak jak niegdyś, za pierwszych dni, skupiała się wokół Piotra. Jednakże wydaje mi się, że w ciągu tych dni rekolekcyjnych w szczególny sposób otoczy nas modlitwa Kościoła w Polsce, od którego, przynoszę wyrazy najgłębszej duchowej jedności, wspólnoty wiary, nadziei i miłości, jakby wielki niewidzialny fundament, przez który stale się wiążemy z Piotrową Opoką.

W sposób najszczególniejszy przynoszę tutaj - jakby na dłoni - serce Kościoła krakowskiego, którego Duch Święty z Twojej, Ojcze Święty, woli uczynił mnie biskupem i pasterzem. Składam, więc homagium od tego prastarego. Kościoła krakowskiego, który teraz przeżywa 900. rocznicę posługi pasterskiej świętego Stanisława na stolicy biskupiej (posługi zakończonej śmiercią męczeńską w roku 1079 i w imię Boże) oraz pod opieką Niepokalanej Dziewicy, Matki Kościoła, czczonej przez nas jako Królowa Polski z Jasnej Góry, a także Świętego Józefa, Świętych Apostołów Piotra i Pawła, naszych Świętych Patronów Polski.