Polska. Euro-miasta

Warszawa 6

Gdańsk 38

Poznań 72

Wrocław 100

Kraków 132

WARSZAWA

Warszawa, stolica Polski, zwana - ze względu na swe bohaterskie dzieje - miastem niepokornym i niezłomnym, jest ze wszech miar godna uwagi. Założona została około 1300 roku przez księcia mazowieckiego Bolesława II, choć legenda wiąże jej powstanie z rybakiem Warsem i jego żoną Sawą, od których wywodzić się ma nazwa miasta.

Warszawa, korzystnie ulokowana na szlakach handlowych wiodących z północy na południe, a także ze wschodu na zachód Europy, szybko zyskiwała na znaczeniu. Do Korony Polskiej włączono ją po wygaśnięciu linii książąt mazowieckich w roku 1526. Stolicą Rzeczypospolitej stała się faktycznie, choć nie z mocy prawa, w roku 1596, kiedy to król polski Zygmunt III Waza, będący w latach 1592-99 równocześnie królem szwedzkim, uczynił ją siedzibą swego dworu (stąd miał bliżej do Szwecji). W owym czasie Warszawa była także miejscem elekcji królów polskich i sejmów walnych Korony Polskiej oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Okres świetności dynamicznie rozwijającego się miasta przerwał najazd szwedzki, zwany z powodu katastrofalnych dla Rzeczypospolitej skutków - potopem (1655-60). Jednak już w 1677 roku król Jan III Sobieski - zwycięzca w bitwie pod Wiedniem w roku 1683 - rozpoczyna budowę pałacu w Wilanowie - perły architektury barokowej, co najdobitniej świadczy o ponownym rozkwicie Warszawy.

Czasy panowania ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-95) owocują wszechstronnym rozwojem miasta. To z jego inicjatywy powstały m.in. zespół pałacowo-parkowy Łazienki Królewskie (szczególnie godny uwagi Pałac na Wodzie) - dziś ulubione miejsce spacerów warszawiaków. Warszawa staje się też wtedy miejscem dramatycznych, heroicznych wydarzeń. Mimo reform Sejmu Czteroletniego (1788-92), ogłoszenia Konstytucji 3 Maja (drugiej po Stanach Zjednoczonych konstytucji na świecie, a pierwszej w Europie), walk konfederatów barskich (próby porwania króla w 1771 r.), insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.) - dochodzi do utraty niepodległości przez Rzeczpospolitą, do jej rozbioru przez trzy sąsiednie kraje: Rosję, Prusy i Austrię. Warszawa znalazła się pod panowaniem Moskwy.

Polacy nigdy nie pogodzili się z utratą własnej państwowości. Walczyli u boku Napoleona, doprowadzili do powstania Księstwa Warszawskiego, a po jego upadku - Królestwa Polskiego, podporządkowanego Rosji. W 1830 roku wybuchło w Warszawie powstanie listopadowe, zryw narodowowyzwoleńczy zakończony przegraną. Tu była siedziba Rządu Narodowego następnego powstania - styczniowego (1863-64), które również poniosło klęskę.

Dopiero w wyniku I wojny światowej 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, a Warszawa - stołeczność. Po dwudziestu latach jednak miasto, podobnie jak cała Polska, stało się przedmiotem ataku Niemiec hitlerowskich. Od pierwszych chwil okupacji warszawiacy stawiali zacięty opór najeźdźcy. W 1943 roku wybuchło tu żydowskie powstanie w getcie (kwiecień, maj), a w roku 1944 - powstanie warszawskie (1 sierpnia - 2 października). Bohaterskim powstańcom nie udzieliła pomocy stojąca po drugiej stronie Wisły, w dzielnicy Praga, Armia Czerwona. Czekała, aż wykrwawi się miasto. Chcąc ukarać buntowniczą Warszawę, Niemcy po bezwzględnym rozprawieniu się z powstańcami i wypędzeniu mieszkańców przystąpili nie tylko do rabowania, ale także systematycznego burzenia ocalałych domów, budynków użyteczności publicznej i infrastruktury miejskiej, w tym licznych obiektów zabytkowych. Zniszczono wówczas około 70 procent majątku Warszawy.

Po wojnie Polacy - z hasłem: "Cały naród odbudowuje swoją stolicę" - przywrócili Warszawę do życia, ale już w innej formie architektonicznej (socrealizm) i w nowej komunistycznej rzeczywistości, brutalnie narzuconej przez ZSRR. I znowu więzienia polskiej stolicy zapełniły się polskimi patriotami… W Polsce, noszącej nieakceptowane przez większość mieszkańców miano Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, dochodzi do coraz częstszych konfrontacji władzy ze społeczeństwem.

W czerwcu 1979 roku Warszawę odwiedził po raz pierwszy Papież Polak Jan Paweł II. 2 czerwca podczas Mszy św. na pl. Zwycięstwa (przy Grobie Nieznanego Żołnierza) Papież wypowiedział pamiętne słowa: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi! Wezwanie owo stało się impulsem do powstania "Solidarności". To w Warszawie od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku toczyły się obrady przy tzw. okrągłym stole, które zapoczątkowały przemiany ustrojowe w Polsce, prowadzące do pełnej niepodległości.

Warszawa, jako stolica administracyjna kraju, jest siedzibą jego Prezydenta, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Parlamentu, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego. Stanowi też jedno z najpoważniejszych centrów biznesowych w Europie środkowej i największy ośrodek akademicki w Polsce (studiuje tutaj ok. 278 tys. osób).

Zabytkowe budowle Warszawy zostały w większości zniszczone w czasie okupacji hitlerowskiej. Po wojnie starano się przywrócić stolicę do dawnej świetności. Odbudowane Stare Miasto znalazło się nawet na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. W XIV-wiecznej warszawskiej archikatedrze św. Jana na Starym Mieście możemy odnaleźć mauzoleum Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego, a pobliskim kościele Św. Krzyża - urny z sercami Fryderyka Chopina i Władysława Reymonta.

Wśród warszawskich zabytków szczególną uwagę zwracają wspomniane Łazienki Królewskie wraz ze Starą Pomarańczarnią i amfiteatrem (XVIII wiek). Z Łazienkami sąsiaduje Belweder (XVIII wiek, przebudowany w XIX wieku), przez wiele lat, a także i dziś pełniący funkcję siedziby prezydenta RP. Na południe stamtąd położony jest inny godny uwagi kompleks pałacowo-parkowy - Wilanów, wzniesiony w latach 1677-96.

Najwyższym budynkiem w mieście (237 metrów) jest Pałac Kultury i Nauki, oddany do użytku w 1955 roku, kiedyś noszący imię Józefa Stalina - "prezent" dla Polski od Związku Sowieckiego, zbudowany w stylu tzw. socrealizmu.

W stolicy działa około 50 teatrów (w tym Teatr Narodowy z 1765 roku oraz Teatr Wielki - Opera Narodowa z 1778 roku, odbudowane po II wojnie), Filharmonia Narodowa, liczne muzea, m.in. Muzeum Narodowe (bogate zbiory, w tym unikatowa kolekcja fresków z Faras i kolekcja ceramiki Pabla Picassa), Muzeum Powstania Warszawskiego (rekordy frekwencji, zwłaszcza wśród młodzieży), Muzeum Wojska Polskiego (największy w kraju zbiór militariów), zaś w Zamku Ujazdowskim mieści się Centrum Sztuki Współczesnej. Warszawa organizuje międzynarodowe festiwale - m.in. Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (od 1927 roku), Wielkanocny Festiwal Ludwiga van Beethovena (przeniesiony do stolicy z Krakowa), Jazz Jamboree (jedna z najstarszych imprez jazzowych w Europie), Warszawska Jesień (muzyki współczesnej).

Warszawa zawsze miała bardzo mocną pozycję na mapie sportowej Polski, działają tu silne kluby: Legia, która wychowała 86 medalistów olimpijskich i jest 8-krotnym mistrzem Polski w piłce nożnej, zaś najsłynniejsi piłkarze to Lucjan Brychczy i Kazimierz Deyna - złoty medalista olimpijski z 1972 roku, Polonia - najstarszy klub w stolicy, powstały w 1911 roku, 2-krotny mistrz Polski w piłce nożnej, w jego barwach startowała najlepsza polska lekkoatletka Irena Szewińska - zdobywczyni 7 medali olimpijskich, w tym 3 złotych, 10-krotna medalistka mistrzostw Europy, obecnie członek Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, czy Warszawianka, której najsłynniejszym sportowcem był Janusz Kusociński, lekkoatleta, zdobywca złotego medalu olimpijskiego w 1932 roku, uczestnik kampanii wrześniowej, rozstrzelany przez hitlerowców. Pozostałe kluby to Marymont, AZS AWF Warszawa, Gwardia (mistrzowie olimpijscy w boksie: Jerzy Kulej - dwa razy i Józef Grudzień - raz).

Najbardziej znanym obiektem sportowym był do niedawna Stadion Dziesięciolecia na 71 tysięcy widzów (oddany do użytku w 1955 roku, od 1989 roku wydzierżawiony kupcom, rekord frekwencji to 90 tysięcy kibiców na meczu piłkarskim Polska - Finlandia w 1957 roku). Wiosną 2011 roku oddano do użytku całkowicie przebudowany stadion Legii Warszawa dla 31 tysięcy kibiców. Inne obiekty sportowe to hala Torwar, tor łyżwiarski Stegny, tor wyścigów konnych na Służewcu.

Na finały EURO 2012 powstał Stadion Narodowy, zbudowany w niecce Stadionu Dziesięciolecia. Koszt inwestycji to 1 miliard 915 milionów złotych. Stadion będzie mógł pomieścić 58 145 widzów, ma zasuwany dach. Inauguracja obiektu nastąpiła 29 lutego 2012 roku podczas meczu piłkarskiego Polska - Portugalia. Na tym stadionie 8 czerwca 2012 roku odbędzie się mecz otwarcia mistrzostw w grupie A: Polska - Grecja, ponadto dwa mecze w tej grupie: 12 czerwca 2012 roku Polska - Rosja i 16 czerwca 2012 roku Grecja - Rosja. Przewidziano tutaj także jeden mecz ćwierćfinałowy i jeden półfinałowy.

Warszawa, województwo mazowieckie, stolica Polski, 1 720 398 mieszkańców, aglomeracja - 3 370 000 mieszkańców, powierzchnia 517,2 km2
Andrzej Stanowski