Choinka. 2000 lat tradycji Bożego Narodzenia
| liczba stron: | 240 |
| obwoluta: | nie |
| format: | 16 x 23 cm. |
| oprawa: | twarda |
| data wydania: | 2022 |
| ISBN: | ISBN 978-83-7553-357-6 |
| EAN: | 9788375533576 |
Wielka i pompatyczna na placu Rockefellera w Nowym Jorku. skromniejsza z aniołkami i gwiazdami na polskich świerkach czy egzotyczna i zaskakująca w formie cisów czy drzewek pomarańczowych w Ameryce Południowej. Choinka jest uniwersalnym znakiem Świąt Bożego Narodzenia, znanym, ogromnie lubianym i stosowanym na całym świecie. Jak to się jednak stało. że zwykłe zielone drzewko stało się symbolem Narodzin Jezusa?
Na to pytanie w tej jakże frapującej książce odpowiada ks. prof. Józef Naumowicz, światowej klasy ekspert od historii, tradycji i teologii Bożego Narodzenia. Wędrujemy razem z nim po kartach Pisma Świętego poznając rodowód Jezusa oraz świadectwo Jego narodzin w Betlejem. Idziemy też dalej, z bohaterami pierwszych stuleci chrześcijaństwa, aż do średniowiecza, kiedy ozdoby roślinne, wieńce i wreszcie drzewka stają się symbolem tego, co ludzkości przyniósł Chrystus – życia wiecznego. Wreszcie choinka dociera także do Polski i szybko zostaje uznana u nas za zwyczaj odwiecznie polski, choć były przecież wcześniej u nas także tzw. sady u sufitu czy podłaźniki na Podhalu.
Autor tej niezwykle ciekawej i przepięknie ilustrowanej – m.in. fotografiami Adama Bujaka – książki tłumaczy, dlaczego kiedyś na choinkach wisiały głównie jabłka i opłatki, a dzisiaj dominują bombki czy światełka. Wspólnie z ks. Naumowiczem odwiedzamy świąteczne domy w Londynie, Pradze, Rzymie, Krakowie czy Paryżu i dowiadujemy się, że to dzięki pewnej Polce pierwsza choinka zawitała do stolicy Francji. Autor weryfikuje i obnaża wiele mitów, odnośnie do jakoby pogańskich źródeł niektórych bożonarodzeniowych zwyczajów, a także i ten, że to rzekomo Luter jest wynalazcą choinki. Te opinie bywają do dzisiaj powtarzane, warto więc odkryć z autorem książki prawdę i dotrzeć do głębokiej symboliki bożonarodzeniowego drzewka. W książce tej poznajemy poprzedników choinki oraz piękne opisy ozdabianego na wiele sposobów „drzewa życia”, dokonane piórami pisarzy i poetów, a także papieży – św. Jana Pawła II i Benedykta XVI.
- Kto wymyślił choinki
- Rozdział I
- Sześć dróg do choinki
- Potrzeba świątecznego wystroju
- Odrodzenie drzewa życia
- Wspomnienie Adama i Ewy 24 grudnia
- Średniowieczne inscenizacje o raju
- Rajskie drzewo w średniowiecznej ikonografii
- Światło Bożego Narodzenia (25 grudnia)
- Stanisław Estreicher: Drzewo Adama
- O. Cullmann: Właściwe korzenie bożonarodzeniowego drzewka
- Jérôme i Jean Tharaud: Ostatni gość przy żłóbku
- Rozdział II
- Pierwsze świadectwa o bożonarodzeniowym drzewku
- Od kiedy są choinki
- Pierwsze dekoracje i ich symbolika
- Protestancka krytyka?
- Fałszywy mit o Marcinie Lutrze jako wynalazcy choinki
- Najstarsza pieśń o świątecznej jodle
Rozdział III- Jak choinka się upowszechniła
- Na angielskim dworze
- Za Oceanem
- Wiedeń, czyli choinka kosztem szopki
- W Pradze i u babuni
- Polska choinka w Wersalu
- W Rosji, czyli choinka bożonarodzeniowa, noworoczna… i sowiecka
- Choinka na froncie
- Wieńce adwentowe i bożonarodzeniowe
- Jak zmieniała się dekoracja choinek
-
Rozdział IV - Choinka w oczach pisarzy i poetów
- Goethe i Chrystusowe drzewko
- Matka w wigilijny wieczór
- Piękna baśń o choince napisana w Warszawie
- Choinka sieroty i Chrystusa
- Jodła Andersena
- Wigilijny wieczór Dziewczynki z zapałkami
- Dostojewskiego Choinka u Chrystusa
- Choinki u Buddenbrooków Tomasza Manna
- Uprawa świątecznych drzewek Eliota
- Rozdział V
- Poprzednicy świątecznego drzewka
- Dlaczego siano i snopki w wigilijnej izbie
- Szopki, żłóbki i jasełka w kościołach
- Obrzędy świątecznej wieczerzy
- Typowa Wigilia w Reymontowskich Lipcach
- Wigilijne zwyczaje we wspomnieniach Marii Dąbrowskiej
Rozdział VI- Chrystusowe drzewko na naszych ziemiach
- Gdańskie choinki – najstarsze w Polsce
- Pierwsze choinki w Warszawie
- Kiedy zadomowiły się nad Wisłą
- Chrześcijańska interpretacja choinki
- Krakowski sad u sufitu
- Sad w Wyzwoleniu Wyspiańskiego
- Podhalański podłaźnik
- Bożonarodzeniowe drzewko na Kresach
- Choinka trafia pod strzechy
- Drzewko wigilijne w czasie wojny i na obczyźnie
- Skąd nazwa „choinka”
- Rozdział VII
- Spór o polską choinkę
- Czy choinka jest chrześcijańska
- Niemiecka czy na wskroś polska?
- Tradycyjna czy czysto świecka?
- „Nasz żłóbek” – dlaczego konieczny?
- Rozdział VIII
- Choinka w Watykanie – od Jana Pawła II
- Po raz pierwszy na placu św. Piotra
- Jodła z polskich Tatr
- Świąteczne drzewko i bożonarodzeniowa szopka
- Ile choinek miał papież
- Benedykt XVI: choinka symbolem Chrystusa
- O AUTORZE
- BIBLIOGRAFIA
W całym świecie, nie tylko chrześcijańskim, choinka stanowi nieodzowny element Bożego Narodzenia. Bez tych oświetlonych, pięknie przystrojonych drzewek trudno wyobrazić sobie Święta – dzieciom, dorosłym, wszystkim. Interesująco ujął to Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953) w wierszu Kto wymyślił choinki? opublikowanym w 1948 roku:
Moje kochane dzieci,
był taki czas na świecie,
że wcale nie było choinek [...]
Ciężkie to były czasy niepospolicie,
bo cóż to, proszę was, za życie
na święta bez choinki, czyste kpinki.
Więc kiedy nadchodziły święta,
dzieci w domu, a w lesie hałasowały zwierzęta:
My chcemy, żeby natychmiast były choinki!.
Bez choinek jest ciemno, smutno i ponuro. Dlatego, pisze dalej Gałczyński, pewien „tajemniczy człowiek” mieszkający w lesie, „który miał złote książki i zielone pióro” i który „był właśnie poetą”, w swym natchnieniu wpadł na genialny pomysł: „nauczył, jak się świeczki toczy” i „to on ułożył te wszystkie kolędy, / które śpiewać jest tak przyjemnie”, on zawsze „pełen dobroci, / w nim jest ta pogoda i nadzieja; / to on nauczył, jak zawieszać zimne ognie, / i on te świeczki odbija w oknie”.
Bajeczną opowieść o tym, skąd wzięły się choinki, poeta doskonale wpisał w świąteczny nastrój Bożego Narodzenia. Taki, jaki panuje w naszej tradycji. Chociaż w wielu krajach zwyczaj strojenia zielonych drzewek pielęgnuje się dłużej i być może w aurze większego przepychu, to właśnie u nas tradycja ta ma wyjątkowy i niepowtarzalny charakter. Święta z wigilijną wieczerzą, opłatkiem, kolędami, rodzinną atmosferą i Pasterką o północy – trudno wyobrazić sobie coś bardziej przejmującego, ale też religijnie poruszającego.
Uroczą poezję Gałczyńskiego wypada dopełnić wierszem amerykańsko-brytyjskiego poety Thomasa Eliota (1888-1965), pt. Uprawa świątecznych drzewek. Ostrzega on, by choinki i Świąt nie sprowadzać jedynie do wymiaru kulturowego, biesiadnego czy folklorystycznego. Bo wtedy świece na choince tak naprawdę się nie świecą i nie są jak gwiazdy, a anioł na czubku drzewka staje się tylko pustym ornamentem i niczym więcej. Wtedy traci się to, co najważniejsze, wtedy nie można tych obrzędów przeżyć ani właściwie wyrazić czy opisać.
Co zatem oznacza obecność choinki wśród nas? W jaki sposób się narodziła i jakie są jej korzenie? Nie są to pytania jedynie historyczne, gdyż prowadzą do odkrycia, jaki był jej sens u początków i jaki powinien być teraz. Należy też zastanowić się, jak zmieniały się „choinkowe praktyki” na przestrzeni dziejów. I czy nie warto przynajmniej do niektórych z nich powrócić?
Książka ta, mam nadzieję, pomoże znaleźć odpowiedzi na te pytania, a przynajmniej może rozjaśni różne kwestie z nimi związane. I nie chodzi tu wcale o to, by bronić jakiejś określonej idei albo dostosowywać realne fakty do przyjętych z góry założeń. Ważne jest, by ukazać, na ile to możliwe, rzeczywisty stan rzeczy; by pozwolić przemówić historycznym tekstom, sprawdzonym realiom, a także teoriom badaczy, jak też świadectwom pisarzy i poetów. Istotna jest bowiem odpowiedź na pytania: kto wymyślił choinkę i jaki jest jej sens.
Ks. prof. Józef Naumowicz
Warszawa, 10 października 2022