Na głos Papieża Polaka mobilizowano siły na wszystkich kontynentach

Jan Paweł II w walce o polskość

Jolanta Sosnowska

Ojciec Święty był w świecie przedstawicielem Polski i Polaków, jakiego nigdy do tej pory nie mieliśmy i jakiego zapewne prędko mieć nie będziemy. Nie wiem, czy wszyscy spośród rodaków, którzy dostąpili zaszczytu i honoru uczestniczenia w spotkaniach z nim – począwszy od specjalnej audiencji dla Polaków 24 października 1978 r. – byli w stanie należycie to wówczas ocenić i docenić. Nie wygląda też na to, że po latach wielu z nas to docenia, albo nawet, że w ogóle coś na ten temat wie.

Przed rokiem 1990 ogół Polaków nie miał najmniejszego pojęcia o ogromie propolskich starań Ojca Świętego z oczywistych względów. Otóż wiadomości o Janie Pawle II docierały do jego i naszej Ojczyzny w pierwszej połowie pontyfikatu bardzo sporadycznie. Komunistyczne gazety o tym nie pisały, nie było jeszcze telewizyjnych transmisji na żywo uroczystości z jego udziałem, nie przedrukowywano na bieżąco jego przemówień czy homilii. Książki o papieskich pielgrzymkach wydawane przez PAX ukazywały się z kilkuletnim poślizgiem w skromnych nakładach – szalała komunistyczna cenzura, papier dla takich publikacji był ściśle reglamentowany. Polskie wydanie L’Osservatore Romano relacjonujące dokładnie przebieg pontyfikatu też miało spory poślizg, a poza tym docierało do niewielkiej garstki polskich czytelników, głównie księży, mających kontakt z Rzymem.

Tymczasem starania i wysiłki na rzecz rozpowszechniania i sławienia Polski w świecie Papież Polak rozpoczął od samego początku, od owego pamiętnego dnia – 16 października 1978 r. – mówiąc do rzeszy zebranych na Placu św. Piotra, że „przybywa z dalekiego kraju”. Nie każdy wówczas rozumiał, że tym dalekim krajem jest Polska – skryta za żelazną kurtyną. Następnego dnia, podczas Mszy św. w Kaplicy Sykstyńskiej dla kardynałów, w homilii wygłoszonej po łacinie w trzeciej osobie liczby mnogiej, Jan Paweł II nawiązał już bezpośrednio do owego „dalekiego kraju”: „Pragniemy także – mówił Ojciec Święty – Bracia i Umiłowane Dzieci, którzy Nas słuchacie, z niewzruszonej miłości, jaką darzymy kraj, w którym się urodziliśmy, pozdrowić w szczególny sposób zarówno wszystkich obywateli Naszej Polski ‘zawsze wiernej’, jak i biskupów, kapłanów i lud Kościoła krakowskiego: w tym pozdrowieniu łączą się między sobą nierozdzielnie wspomnienia i uczucia serca, tęsknota za Ojczyzną i nadzieja”.

Duma Jana Pawła II z reprezentowania tak bogatego w tradycję chrześcijańską i tak zasłużonego dla Kościoła narodu nierozłączna była – z pokorą. Nie z wywyższaniem siebie i swojego narodu ponad innych. Papieska duma nigdy nie łączyła się z pychą, która rodzi butę i arogancję.

Jakże ważnym był fakt udzielenia 6 stycznia 1979 r. w watykańskiej Bazylice św. Piotra święceń biskupich swemu następcy na Stolicy św. Stanisława, ks. Franciszkowi Macharskiemu. Uroczystość ta stała się niewątpliwie początkiem owego swoistego papieskiego zadośćuczynienia własnej Ojczyźnie i własnemu narodowi za doznawane od dwóch wieków krzywdy, za rozbiory dokonane w trójprzymierzu przez złych sąsiadów, za okrutne tłumienie powstań narodowych, za brutalną niemiecką okupację, za ponury czas komunizmu, który wówczas jeszcze trwał i wielu myślało, że trwał będzie wieki… W Kaplicy Sykstyńskiej, na audiencji 7 stycznia 1979 r., Papież Polak podnosił rodaków na duchu: „Naród, dla którego pragnę z całego serca jako jego syn wszelkiego dobra, zasługuje na poszanowanie w wielkiej rodzinie narodów świata. Naród ten doświadczył przez całe tysiąclecie wiernej i wytrwałej służby Kościoła i dzisiaj również jej doświadcza”.

Ojcu Świętemu bardzo zależało na spotkaniu i nabożeństwie właśnie w słynnej i praktycznie niedostępnej wówczas dla jego rodaków Kaplicy Sykstyńskiej. Miejsce to było ważne także dlatego, że to właśnie tam, niespełna trzy miesiące wcześniej, rozstrzygnęły się jego obecne losy – przepowiedzianego przez wielkiego wieszcza Juliusza Słowackiego „słowiańskiego papieża”.

Papież jako ambasador polskości zaczął też upominać się o szacunek i cześć dla polskich bohaterów. Między innymi tych spod Monte Cassino, żołnierzy gen. Władysława Andersa, o których zachodni świat wolał nie pamiętać, prężąc własne piersi do orderów, co i dzisiaj niestety ponownie ma miejsce. Komunistyczne władze PRL miały zaś swoich, prosowieckich bohaterów drugiej wojny światowej. Już 18 maja 1979 r. – przypadała akurat 35. rocznica bitwy pod Monte Cassino – Jan Paweł II udał się właśnie tam, na ziemię zroszoną polską krwią, by na polskim cmentarzu wojskowym sprawować Mszę św. w intencji poległych i przypomnieć światu ofiarę ich krwi. Mówił: „Mieszkańcy tego pięknego kraju, Italii, pamiętają, że żołnierz polski przynosił ich Ojczyźnie wyzwolenie. Wspominają go z szacunkiem i miłością. My wiemy, że żołnierz ten jakże daleką i okrężną drogą szedł do Polski: ‘z ziemi włoskiej do Polski…’, jak niegdyś legiony Dąbrowskiego. Kierowała nim świadomość słusznej sprawy. Bo przecież taką właśnie słuszną sprawą było i nie przestaje nigdy być prawo narodu do istnienia, do niepodległego bytu, do życia społecznego w duchu własnych przekonań, do narodowych i religijnych tradycji, do suwerenności własnego państwa”. 18 maja – który jest także dniem urodzin Karola Wojtyły – był odtąd co roku dniem papieskiego wspomnienia i modlitwy za poległych w obronie klasztoru Monte Cassino. Każdorazowo zaś, co roku, 1 września stawał się okazją do przypominania światu o brutalnej agresji Niemiec na Polskę.

Trzeba sobie zdawać sprawę, że podczas wszystkich zagranicznych pielgrzymek Jana Pawła II byli w jego otoczeniu także przedstawiciele różnych służb bezpieczeństwa, w tym rzecz jasna peerelowskich. Podczas każdego spotkania z Polonią znajdował się miejscowy ambasador lub konsul, a także przedstawiciele misji handlowych, w dużej mierze będący także pracownikami wywiadu. Papież w ogóle na to nie zważał i bardzo umiejętnie wykorzystywał te okazje, by głosić swoje przekonania i umacniać rodaków na duchu, mimo iż wiedział, że relacja z tego spotkania będzie przedłożona komu trzeba. Gdy się dziś czyta wypowiedziane wtedy jego słowa, trudno oprzeć się wrażeniu, że już wtedy przeczuwał nadejście wielkiej zmiany. Na przykład 7 maja 1980 r., bardzo daleko od Polski, ale i od Rzymu, w Nairobi, mówił: „to, że na horyzoncie Kościoła pojawił się polski papież, ma swoje znaczenie dla Polaków, swoje znaczenie uczuciowe, ale myślę, że jest to przede wszystkim dzieło Opatrzności, która przygotowała nasz naród przez różne doświadczenia do tego momentu, w którym właśnie Polak będzie najlepiej do tego duchowo przygotowany – przez różne doświadczenia, nawet przez wielkie cierpienia swojego narodu, do tego, ażeby zrozumieć współczesny moment świata. Ja tego nie mówię w poczuciu żadnym innym, tylko w poczuciu wdzięczności i dla Opatrzności, i dla mojego narodu – dla historii tego narodu, dla jego duchowych dziejów, dla jego wielkich cierpień, ponieważ czuję się synem i dziedzicem tego wszystkiego. Wszędzie i na każdym miejscu, i w Rzymie, i gdziekolwiek poza Rzymem się znajdę, również i tutaj. (…) Polacy wiele przeszli i wiele przecierpieli, ale nie zagubili tej świadomości, nie zagubili świadomości tego, że są, że są w świecie, że są w świecie potrzebni i daj Boże, żeby byli zawsze potrzebni, coraz bardziej potrzebni”.

Tego typu refleksje i spostrzeżenia bardzo często pojawiały się na początku pontyfikatu i były głoszone w przeróżnych zakątkach świata. Ówczesnym komunistycznym władcom Polski nie podobało się to zupełnie. Na spotkaniu z Polonią w stolicy Ghany Akrze podczas pielgrzymki na Czarny Ląd w 1980 r. Jan Paweł II odniósł się do zarzutu ówczesnego polskiego ambasadora w tym kraju – uwaga! – że Papież niepotrzebnie wszędzie podkreśla swoje polskie pochodzenie: „Trudno inaczej! – odpowiedział wtedy na to Jan Paweł II. – Nie ma powodu, żebym tego nie czynił. A równocześnie, czyniąc to, nie popadam w żaden nacjonalizm. Po prostu taki jest moment dziejów: dziejów świata i dziejów Kościoła. Opatrzność Boża w ten sposób pokierowała, żeby doświadczenia naszej Ojczyzny, doświadczenia Kościoła w Polsce, stały się w ten sposób przydatne Kościołowi powszechnemu, a przez Kościół także różnym narodom, całej ludzkości. W ten sposób zaowocowały te doświadczenia. Jestem przekonany, że tak się dzieje”.

Komunistyczna władza z Polski nie spuszczała z oka Jana Pawła II za granicą – śledziła każdy ruch i nagrywała każde słowo. Mimo to, w czasie trwania w Polsce stanu wojennego, Ojciec Święty podczas spotkania z nigeryjską Polonią w Lagosie, 16 lutego 1982 r., nie wahał się mówić: „Ojczyzna, jej dzieje, dzieje Kościoła, dzieje narodu, w jakiś wyjątkowy sposób przygotowały mnie do tego, ażeby być solidarnym z różnymi narodami świata. Nie na darmo Polacy w swoich dziejach szukali przymierzy, jednoczyli się ze swoimi najbliższymi sąsiadami, nie na darmo potem walczyli ‘za wolność naszą i waszą’. To wszystko należy do dziedzictwa duchowego Papieża z Polski. I jest mi łatwo poprzez to właśnie dziedzictwo odnaleźć szczególną solidarność z tymi ludźmi, a także z tymi narodami, które cierpią, które w tej wielkiej rodzinie ludów są w jakikolwiek sposób dyskryminowane, upośledzone, pozbawione wolności, pozbawione narodowej suwerenności, pozbawione w życiu czy też w ustroju wewnętrznym wystarczającej sprawiedliwości społecznej. Jest mi łatwo natychmiast być z nimi wszystkimi dlatego, ponieważ nauczyłem się od maleńkości być z narodem, który miał niełatwe dzieje i ma także niełatwą współczesność”.

W stanie wojennym Jan Paweł II zabiegał, gdzie mógł, o wsparcie dla Polski i był w tym niezwykle skuteczny, albowiem wsparcie to przychodziło. Wspomnijmy tu choćby, iż w rocznicę wizyty Ojca Świętego w Nagasaki, w lutym 1982 r., miejscowy arcybiskup, kard. Joseph Asajiro Satowaki, wezwał japońskich katolików do udzielenia pomocy Polsce, Polsce, o której w Japonii do tej pory mało kto coś wiedział. Pomoc, której niestrudzonym rzecznikiem był Jan Paweł II, rzeczywiście do Polski docierała – z najróżniejszych zakątków świata.

Na głos Jana Pawła II mobilizowano siły na wszystkich kontynentach, wyrażano krytykę wobec reżimu gen. Jaruzelskiego, co przyczyniało się do stopniowego kruszenia się żelaznej kurtyny. W USA 31 stycznia 1982 r. ogłoszono Międzynarodowym Dniem Solidarności z Polską – Ronald Reagan wystąpił w telewizyjnej audycji pt. Let Poland be Poland – „Żeby Polska była Polską”, która tytuł swój wzięła od wzniosłej i pięknej pieśni Jana Pietrzaka. Audycja powstała we współpracy z Departamentem Obrony USA, a prowadził ją znany i popularny aktor Charlton Heston, słynny filmowy Ben Hur. Wyemitowało ją kilkanaście największych stacji telewizyjnych w USA i Europie Zachodniej, a obejrzało 185 mln widzów w 50 krajach świata. Program Let Poland be Poland wyemitowano także w Polsce, ale dopiero 30 lat później – 13 grudnia 2011 r. na kanale TVP Historia.

Jan Paweł II wzbudzał swą nieukrywaną polskością nie niechęć – jak niektórzy chcieliby to dzisiaj w ramach poprawności politycznej przekłamywać – a autentyczny entuzjazm. Dowodami tego były choćby transparenty w języku polskim, które można było spotkać na całym świecie, polskie flagi, a także śpiewane dla Ojca Świętego po polsku na całym świecie Mazurek Dąbrowskiego, Boże, coś Polskę, Apel Jasnogórski czy Bóg się rodzi. Najczęściej zaś śpiewano Sto lat!, sądząc przy tym nierzadko, że to polski hymn narodowy.

Nie da się zaprzeczyć ani umniejszyć roli Jana Pawła II w odzyskaniu przez Polskę suwerenności i w wyswobodzeniu się spod komunistycznych sowieckich wpływów, w czym ogromną rolę odegrały m.in. jego pielgrzymki do Ojczyzny w latach 1979, 1983 i w 1987 r., a także cotygodniowy cykl modlitw do Pani Jasnogórskiej. Gdy w 1989 r. doszło w Polsce do zmiany ustroju, Ojciec Święty cieszył się, że dokonało się to bezkrwawo, ale od początku dostrzegał także pułapki i złe kierunki owych zmian. Jak bardzo prorocze były to przypuszczenia, można się było przekonać już podczas pielgrzymki w 1991 r., kiedy przypominał nam wskazania Dekalogu. Jakże wielu zachłyśniętych fałszywą wolnością odwróciło się wówczas do niego plecami, wielu z tych, którzy jeszcze kilkanaście miesięcy temu znajdowali schronienie tylko w Kościele. W kościele pisanym zarówno przez duże, jak i przez małe „k”.

Jan Paweł II nie odwrócił się nigdy plecami ani do Polaków, ani do Polski. Z całego serca i z wszystkich sił chciał przywrócić swej Ojczyźnie i swemu narodowi należne im miejsce pośród krajów i narodów Europy oraz świata. Gdy Polska starała się o wejście do Unii Europejskiej, nie protestował, ale wyraźnie prosił, zalecał, by nigdy nie zrezygnowała ze swych chrześcijańskich korzeni, jak uczyniło to wiele europejskich krajów, w tym „najstarsza córa Kościoła” – Francja. Jego pragnieniem było, aby Polska pozostała wierna Krzyżowi, wierna Chrystusowi, także w szeregach Unii Europejskiej. Jeszcze 23 grudnia 1989 r. podczas spotkania opłatkowego z Polakami mówił: „Trzeba też, abyśmy odnajdowali swe własne miejsce – miejsce z takim trudem bronione i wypracowywane – pośród wszystkich narodów, przede wszystkim europejskich. Musi być docenione twórcze znaczenie i trud naszych sprzeciwów. Musimy też sami od siebie potwierdzić nasz wkład w nowe ukształtowanie życia na naszym kontynencie. Musimy wypracowywać ten nowy kształt ze wszystkimi, przede wszystkim z tymi, z którymi łączy nas historyczne sąsiedztwo”.

Ambasadorska praca, jaką św. Jan Paweł II wykonał w ciągu 27 lat pontyfikatu, jest wprost nie do przecenienia. Wielka szkoda, że w III RP nie została należycie wykorzystana przez kolejne ekipy sprawujące w Polsce rządy, a po śmierci Papieża nastąpiło wręcz lawinowe zaprzepaszczanie ogromnego dorobku popularyzatorskiego i ogromnych zasług na rzecz Polski Ojca Świętego rodem z Wadowic. Mało tego – doszło do paskudnego wręcz umniejszania bezspornych zasług i deprecjonowania jego sukcesów.