Historia Sportu w Polsce Tom 1

Wstęp
Narodziny nowoczesnego sportu 9

Część 1
W latach narodowej niewoli
Zręby organizacji i towarzystw
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” 14
Rozwój klubów sportowych 17
Rozwój dziennikarstwa sportowego 19
Polskie echa igrzysk sprzed pierwszej wojny 21
Parki Henryka Jordana 22
Ogrody im. Wilhelma Raua 24
Zlot Grunwaldzki 24
Baron de Coubertin. Polska a idea olimpizmu 26
Boks
Zabójca z Michigan 28
Jeździectwo
Pierwsze towarzystwa hippiczne 30
Pech konia i jeźdźca 31
Kolarstwo
Warszawskie Towarzystwo Cyklistów 34
Wyścigi o tytuł Mistrza Jazdy Królestwa Polskiego 35
Latająca diablica 36
Lekkoatletyka
Podstawy rozwoju 37
Dominacja środowiska galicyjskiego. Tadeusz Garczyński 37
Olimpiada we wspomnieniach Ponurskiego 38
Łyżwiarstwo
Krakowskie Towarzystwo Łyżwiarzy 39
Warszawskie Towarzystwo Łyżwiarskie. Dolina Szwajcarska 39
Zawody sportowe 39
Narciarstwo
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Pierwsi narciarze 41
Pierwsze kluby 41
Pierwsze zawody i sukcesy Polaków 42
Piłka nożna
Historyczny mecz 43
Podstawy rozwoju piłkarstwa 43
Wokół Związku Polskiego Piłki Nożnej 45
Uczony na piłkarskich boiskach 46
Wioślarstwo
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie 49
Pierwsze regaty na Wiśle 49
Zapasy
Pierwsze walki 51
Polska szkoła zapasów. Pytlasiński 51
Siłacz-poliglota 53

Część 2
Okres międzywojenny
Krzepnięcie form ruchu sportowego
Organizacja i zarządzanie sportem 56
Polski Komitet Olimpijski – Polski Związek Związków Sportowych 59
Przygotowania do igrzysk w Antwerpii 60
Instytucje szkoleniowe 61
Życie sportowe w Wojsku Polskim 63
Sport w Dowództwach Okręgu Korpusu. U progu niepodległości 64
Oficerowie-pięcioboiści. Igrzyska w Amsterdamie 67
Związek Wojskowych Klubów Sportowych 68
Rozwój transmisji radiowych 68
Olimpijskie konkursy sztuki. Artyści na podium 70
Sport mniejszości narodowych 73
Uroczysta sesja MKOl w Warszawie 74
Letnie igrzyska. Od Paryża (1924)
do Berlina (1936) 76
Zimowe igrzyska. Od Chamonix (1924) do Garmisch-Partenkirchen (1936) 79
Boks
Działalność pionierów. Polski Związek Bokserski 81
Debiut na IO. „Koteczku, bij mocno” 81
Niski poziom. Lata dwudzieste 82
Amsterdam. Dobra forma Majchrzyckiego 83
Pierwsze sukcesy. Medale z ME 83
Zawód w Berlinie. Chmielewski bez medalu 84
Na szczycie. Efekty współpracy ze Stammem 86
Kolejny tytuł mistrzowski. Drugi Puchar Narodów 88
Gimnastyka
Zjednoczony „Sokół” 90
Pokazy olimpijskie 90
Medale z Budapesztu i Pragi 91
Na igrzyskach w Berlinie 91
Gry zespołowe
Polski Związek Gier Zespołowych 92
Polski Związek Hokeja na Trawie 93
Sukces trenera Kłyszejki. Najlepsza drużyna Europy 93
Medal koszykarek w Rzymie. Kontrowersyjne sędziowanie 94
Medal koszykarzy w Kownie. Z politycznym tłem 95
Hokej na lodzie
Polski Związek Hokeja na Lodzie 98
Sekcja AZS Warszawa. Działalność Rybaka i Adamowskiego 98
Igrzyska w St. Moritz. Ze Szwecją jak równy z równym 99
Polski hokej liczy się w Europie! 100
Sukces sportowy i organizacyjny 101
Igrzyska w Lake Placid. Czwarte miejsce na… cztery zespoły 102
Igrzyska w Garmisch-Partenkirchen. Tylko jeden triumf 102
Profesor Witalis Ludwiczak 102
Jeździectwo
Grudziądzka Szkoła Jazdy. Organizacja jeździectwa 105
Nowy Jork. Polacy z Pucharem Narodów 105
„Picador” i Królikiewicz z medalem 106
Kolejne medale olimpijskie 108
Brak grupy reprezentacyjnej 109
Morderczy WKKW w Berlinie 110
Kajakarstwo
Polski Związek Kajakowców 111
Bez powodzenia w Berlinie 111
Wicemistrzostwo świata. Czesław Sobieraj 112
Kolarstwo
Związek Polskich Towarzystw Kolarskich 113
Pierwsi medaliści z Paryża – 1924 r. 113
Olimpijczycy z Amsterdamu 114
Tour de Pologne 114
Dalekie lokaty w Berlinie 116
Lekka atletyka
Polski Związek Lekkiej Atletyki. Kolebka naszego sportu 117
Udział w IO w Paryżu. Cejzik w szerokiej czołówce 117
Pierwszy złoty medal olimpijski. Poetka z tytułem miss igrzysk 118
Mistrz i mistrzyni. Dwa złota w Los Angeles 121
Wicemistrzostwo „Kusego”. Szowinistyczne publikacje 125
Trzy razy na podium w Berlinie. Zdezorientowany Kucharski 127
Kolejne medale mistrzostw Europy. Oklaskiwana Walasiewicz 130
Łucznictwo
Polski Związek Łuczniczy. Pionierzy 132
Polacy na forum międzynarodowym 132
Kurkowska-Spychajowa w gotowości. Multimedalistka 134
Łyżwiarstwo figurowe
Polski Związek Łyżwiarski 135
Lwowska para. Bilor-Kowalski 135
Rodzeństwo Kalusów 135
Łyżwiarstwo szybkie
Chamonix. Pierwszy polski olimpijczyk 136
Janusz Kalbarczyk w Ga-Pa 136
Zofia Dudzińska-Nehring. Rekordzistka świata 137
Narciarstwo
Polski Związek Narciarski 139
Chamonix. Bez sukcesów w debiucie 139
St. Moritz. Walka Bronisława Czecha o medal 141
I MŚ w Zakopanem 143
Lake Placid. Czech znów w czołówce 145
Ga-Pa. Stanisław Marusarz piąty w skokach 146
Lahti. Marusarz wicemistrzem świata 148
II MŚ w Zakopanem. Emocje
na Wielkiej Krokwi 149
Piłka nożna
Polski Związek Piłki Nożnej 153
Rozgrywki o MP. Kraków – Górny Śląsk 154
Inauguracyjny mecz reprezentacji. Porażka z Węgrami 156
Sztokholmski triumf kadry 158
IO w Paryżu. Pod wodzą Biro i Obrubańskiego 159
Supremacja Ruchu Wielkie Hajduki. Peterek, Wodarz, Wilimowski 160
Piłka nożna i polityka. Walkower dla Czechosłowacji 164
Blisko medalu w Berlinie. Józef Kałuża 167
Mundial w Strasburgu. Konfrontacja z Brazylią 171
Ostatni mecz kadry. Dokument epoki 174
Pływanie
Polski Związek Pływacki 176
Kazimierz Bocheński 177
Sztafeta w Berlinie. Falstart 177
Sporty saneczkowe
Pionierzy 178
Bobsleiści na igrzyskach 178
Zmagania w Krynicy. Medale Polaków 179
Sporty lotnicze
Rekordy na RWD 181
Zdobywcy Pucharu Gordona Bennetta 182
Rekordowy lot Modlibowskiej 182
Strzelectwo
Związek Strzelecki 184
Igrzyska w Paryżu 184
Legenda polskiego strzelectwa 184
Sensacja w Berlinie. Kapitan Karaś medalistą 185
Szachy
Akiba Rubinstein 186
Olimpiady szachowe. Medale Polaków 186
Dawid Przepiórka 187
Szermierka
Polski Związek Szermierczy 188
Doktor Adam Papée 188
Paryskie porażki. Córka premiera na planszach olimpiady 188
Brązowa drużyna w Amsterdamie. Władysław Segda 190
Szabliści obronili medal 191
Profesor Marian Suski 192
Na mistrzostwach w Warszawie 192
Porażka w Berlinie. Drużyna poza podium 194
Tenis
Polski Związek Lawn Tenisowy 195
Sukces wimbledoński. Jadwiga Jędrzejowska 195
Tenis męski. Tłoczyński i Hebda 199
Tenis stołowy
Początki 201
Alojzy Ehrlich. Legenda ping-ponga 201
Wioślarstwo
Utworzenie związku 203
Paryskie niepowodzenia. Pożyczone łodzie i nowe wiosła 203
Pierwszy medal. Andrzej Osiecimski-Czapski 204
Olimpijski brąz czwórki ze sternikiem 206
ME w Bydgoszczy. Jan Krenz-Mikołajczak 206
Srebro w Long Beach 208
Triumf na ME. Roger Verey i Jerzy Ustupski 209
Omdlenie Vereya. Medal wywalczony ostatkiem sił 210
Zapasy
Zawirowania organizacyjne 212
Igrzyska w Paryżu 212
Igrzyska w Amsterdamie 212
Igrzyska w Berlinie 213
Teodor Sztekker 214
Żeglarstwo
Mariusz Zaruski 215
Paryż. Regaty nad Sekwaną 215
Na igrzyskach w Amsterdamie 216
Profesor Adam Wolff 218
Berlin. „Danuta” i „Magdeburg” w regatach olimpijskich 219

Część 3
Losy polskiego sportu w latach II wojny światowej
Zawody w warunkach okupacji
Rozgrywki w Warszawie 222
Rozgrywki w Krakowie 227
Rozgrywki w Wielkopolsce 229
Igrzyska za drutami
Stalag w Langwasser k. Norymbergi 230
Oflag w Woldenbergu 231
Igrzyska w Grossborn 234
Walka za Ojczyznę
Ocaleni z wojennego koszmaru 236
Zamordowani przez okupantów 240

Część 4a
Okres Polski Ludowej 1944–1989
Powstawanie ze zgliszcz
Powojenne realia 248
Organizacja i zarządzanie 250
Zdrajcy i kolaboranci. Weryfikacja 251
Organizacja po odwilży 253
Instytucje kształcenia. Ośrodki przygotowawcze 253
Prasa informacyjno-publicystyczna 254
Inauguracyjna audycja radiowa 254
Pierwsze transmisje telewizyjne 255
Sesja MKOl w Warszawie 256
Letnie Igrzyska. Od Londynu (1948)
do Seulu (1988) 257
Zimowe igrzyska. Od St. Moritz (1948) do Calgary (1988) 265
Biathlon
W czołówce na I MŚ 271
Pierwszy medal z wielkiej imprezy. Rubiś i „Zbójnik” 271
Medale MŚ. Gąsienica-Sobczak 272
Szczepaniak wicemistrzem świata 272
Młodsze pokolenie w akcji 272
Kolejny sukces sztafety 273
Chude lata 273
Boks
Walki w kinie „Apollo” 274
Brąz w Londynie 274
Rok triumfu 275
Igrzyska w Helsinkach 275
ME w Warszawie. Bohaterski Kruża 277
Poniżej oczekiwań w Melbourne 280
Siedem medali z igrzysk! Duplikat złota dla Walaska 280
Znów siedem, w tym trzy złote! 282
Meksyk. Drugie złoto Kuleja 283
Cztery medale w Monachium 284
ME w Katowicach. Andrzej Biegalski 284
Rybicki ostatnim mistrzem 285
Z Ramirezem o złoto. Jedyny mistrz świata 285
Igrzyska moskiewskie 286
Seul i kryzys 286
Gimnastyka
Powojenna reaktywacja 287
Pierwsze złote medale MŚ po wojnie 287
W Helsinkach. Kolejne medale 287
ME w Krakowie 289
ME w Warszawie. Bracia Kubicowie 289
Medale Szajny 290
W szerokiej czołówce 290
Hokej na lodzie
Powojenna odbudowa 292
Utworzenie Torwaru; rywalizacja Legii z Górnikiem 292
Trudne rozgrywki w Oslo 292
Drużyna Palusa i Wiro-Kiro 294
Pod wodzą Hughesa 294
Chłopcy Jegorowa 294
Hokeiści punktują 295
Mistrzostwa świata w Katowicach 295
Lake Placid 296
Jedna wygrana w Sarajewie 296
Mistrzostwa świata w ZSRR 297
Bardzo dobra gra i… doping 298
Hokej na trawie
Narodziny w Wielkopolsce 299
Punkt w debiucie 299
Rzym i Monachium 300
Czwarta drużyna igrzysk 300
Jeździectwo
Powojenne odrodzenie 301
Start w Rzymie. Marian Babirecki 301
Z „Artemorem” po złoto 301
Czwarta drużyna WKKW 302
Judo
Podstawy organizacyjne 304
Zajkowski z medalem igrzysk 304
Brąz w Montrealu 304
Olimpijskie krążki Pawłowskiego 304
Początek kariery Legienia 305
Kajakarstwo
Wznowienie działalności. Start w Londynie 306
Sukcesy Kapłaniaka i Walkowiak 306
Walkowiak z olimpijskim medalem 306
Monachium–Montreal 306
Udany Seul 308
Kolarstwo
Wyścig Dookoła Polski. Tour de Pologne 310
Wyścig Pokoju. Stanisław Królak 310
Gazda i Kudra 312
Medale szosowców i torowców 313
Mistrzostwo świata drużyny i Szurkowskiego w Barcelonie 314
Janusz Kowalski przed Szurkowskim 315
Po medale do Montrealu i Moskwy 316
Mistrzostwo świata Piaseckiego 317
Wicemistrzowie z Seulu 318
Koszykówka
Początki w Częstochowie 321
Prof. Jerzy Młynarczyk 321
Srebrni „chłopcy Zagórskiego” 322
Triumf Legii nad Realem Madryt! 323
Punkty na igrzyskach 324
Walka o medal w Urugwaju 325
Srebrne medale pań 326
Lekkoatletyka
Reaktywacja związku. Udział w ME 328
Wajs i Łomowski tuż za podium 328
Warkocz zabrał medal… 328
Melbourne. Walka Sidły z Danielsenem 329
Mecz Polska-USA. Triumf Makomaskiego 330
Grad medali w Sztokholmie. Rewanż Sidły 333
Polityk. Twórca Wunderteamu 336
Polski „kangur” i „Krzyś” 336
Problemy Kłobukowskiej 338
Wysoki poziom lekkoatletek. Wielcy trenerzy 341
Profesor Marian Dudziak 342
Sprinterzy-medaliści z Tokio 342
Piętnaście medali na ME! 344
Meksyk. Zaprzepaszczona szansa sztafety 345
Do trzech razy sztuka. Komar ze złotem 347
Wszoła przed 1,5 mld widownią. Rekord świata 350
Złoto Malinowskiego i Kozakiewicza 352
Mistrzowie świata Sarul i Hoffmann 354
Polak najszybszym sprinterem 356
Najgorszy występ od 1924 roku… 356
Łucznictwo
Spychajowa pierwszą mistrzynią 357
Wicemistrzyni olimpijska 358
Poniżej oczekiwań w Seulu 358
Łyżwiarstwo figurowe
Międzynarodowa izolacja 359
Grenoble – Sapporo – Innsbruck 359
Grzegorz Filipowski 359
Piąty w Calgary 360
Srebro i brąz 360
Łyżwiarstwo szybkie
Reaktywacja panczenistów 362
Panczenistki rewelacją VIII Igrzysk 362
Pilejczyk i Seroczyńska 363
Erwina Ryś-Ferens w Innsbrucku i Lake Placid 364
Dwoje w dziesiątce na zimowych igrzyskach 365
Igrzyska w Sarajewie 365
W Holandii znów na podium 365
Calgary366

Otóż termin „sport” w pisanym języku polskim został po raz pierwszy użyty dopiero w 1856 r., choć zapewne w kręgach arystokratycznych znany był znacznie wcześniej. Pojęcie to zostało zastosowane przez Konstantego Gaszyńskiego podczas pracy nad utworem Wyścigi konne w Warszawie. Obrazek dramatyczny w dwóch częściach napisany wierszem; jak sugeruje tytuł, jest on w całości poświęcony tematyce sportowej. W Europie Zachodniej coraz bardziej dynamicznie rozwijał się w tamtym czasie wzorowany na angielskim (posiadającym zdecydowanie najdłuższą tradycję) nowoczesny ruch sportowy, z którego dorobku obficie korzystali także polscy pionierzy. Zręby organizacyjne sportu na naszych ziemiach zaczęły kształtować się około połowy XIX w., dlatego też najdawniejsze wydarzenia opisane w tej książce są zbliżone właśnie do tego okresu.

Oczywiście rozmaite formy zabaw ruchowych i współzawodnictwa fizycznego były znane w Polsce już wiele wieków wcześniej, jednak niedużo miały one wspólnego ze sportem w dzisiejszym rozumieniu. Wiadomo, że w średniowieczu uprawiano zapasy, rzuty kamieniami czy też biegi, skoki i zawody konne. Na terenach wschodnich z powodzeniem uprawiano także ludowe formy pięściarstwa, natomiast w północnych rejonach Mazowsza ślizgano się na łyżwach i nartach.

Od czasów panowania Bolesława Krzywoustego w ośrodkach dworskich rozpoczęto organizowanie turniejów rycerskich, które pod koniec średniowiecza i w XVI w. przeżywały okres największego rozkwitu. Jednym ze zwycięzców był słynny Zawisza Czarny z Garbowa, który pokonał uchodzącego dotąd za niepokonanego Jana z Aragonii. Ostatni z turniejów rycerskich w Polsce odbył się na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1788 r.

Istotną rolę w rozwoju staropolskiego „sportu” odegrały także, będące pierwowzorem późniejszych klubów sportowych, strzeleckie Bractwa Kurkowe, tworzone od XIII w. – te mieszczańskie stowarzyszenia przeprowadzały zawody w strzelaniu do wykonanego z drewna lub gliny kura, czyli koguta; początkowo posługiwano się łukiem i kuszą, potem również bronią palną. Nieprzerwanie bractwa istniały do wybuchu drugiej wojny światowej, a po jej zakończeniu zostały przez władze Polski Ludowej uznane za „organizacje burżuazyjne” i rozwiązane; zezwolono jedynie na bardzo ograniczoną, wręcz symboliczną, ich działalność w niektórych miejscowościach. W Trzeciej Rzeczypospolitej zostały reaktywowane – należą do Europejskiego Stowarzyszenia Strzelców Historycznych.

W dobie odrodzenia z korzyści, jakie generują ćwiczenia fizyczne, doskonale zdawali sobie sprawę tak znani pisarze jak Andrzej Frycz Modrzewski i Mikołaj Rej oraz nadworny lekarz trzech królów, jeden z twórców polskiej medycyny, Wojciech Oczko, wskazując w swoich dziełach na potrzebę ich uprawiania. Z kolei oświecenie związane jest z rozwojem gier i zabaw (takich jak palant czy palcaty), uprawianych w  kolegiach jezuickich, a następnie pijarskich. Program Komisji Edukacji Narodowej przewidywał wprowadzenie wychowania fizycznego do polskich szkół na wszystkich poziomach. Rozbiory stanęły na przeszkodzie realizacji tych zamierzeń, ale na szczęście po 1795 r. aktywność na polu ćwiczeń ruchowych nie zamarła na ziemiach polskich. Wręcz przeciwnie – w dziewiętnastym stuleciu położono fundamenty pod późniejszy rozwój sportu.

Kilka lat po klęsce Powstania Styczniowego na terytorium zaboru austriackiego, charakteryzującego się najbardziej liberalną polityką spośród ziem polskich, powstały pierwsze oddziały organizacji gimnastycznej o nazwie „Sokół” (symbolem towarzystwa był sokół, często stylizowany na zakazanego przez zaborców polskiego orła, co władze usilnie piętnowały, szczególnie pod zaborem pruskim), propagującej także różne dyscypliny sportu i w trudnym do przecenienia stopniu zaangażowanej w działalność narodowo-patriotyczną. „Sokół” znaczącą rolę w polskim ruchu sportowym odgrywał do końca okresu międzywojennego.

W 1869 r. we Lwowie utworzono pierwsze polskie towarzystwo łyżwiarskie; wówczas także na ulicach tego miasta pojawił się pierwszy cyklista, a w warszawskim Ogrodzie Krasińskich zorganizowano pierwsze zawody welocypedów. Od początku lat 70. XIX w. wzrastała popularność turniejów zapaśniczych, zarówno w Warszawie,Poznaniu, jak i Krakowie czy Lwowie. W latach 80. XIX w. oficjalnie zarejestrowano dwa najważniejsze stowarzyszenia sportowe w zaborze rosyjskim: Warszawskie Towarzystwo Cyklistów i, nieco wcześniej, Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie. Natomiast z początkiem XX w. zaczęły się tworzyć pierwsze kluby i tak polski sport wkroczył w erę nowoczesną, a kluczowy etap jego rozwoju rozpoczął się wraz z odzyskaniem niepodległości przez nasz kraj w roku 1918.

Niniejsza książka jest historią sportu widzianą oczami polskiego kibica. Zarówno tego, który dopingował zawodników rozsławiających dobre imię naszego narodu i przypominających o jego istnieniu pod zaborami, a potem przeżywał ich sukcesy i porażki w dynamicznie rozwijającej się suwerennej Drugiej Rzeczypospolitej, jak i następnych pokoleń kibiców, które śledziły zmagania sportowców w bardzo trudnych – lecz naznaczonych spektakularnymi sukcesami – czasach PRL. Wreszcie kibica emocjonującego się występami biało-czerwonych w demokratycznej Polsce; nasi trenerzy po 1989 r. również wychowali liczne grono doskonałych zawodników, których osiągnięcia w wielu momentach były powodem nieskrywanej narodowej dumy i służyły promocji nadrabiającego zapóźnienia cywilizacyjne kraju w nowoczesnej Europie i na całym świecie.