Dzień Przyjaźni Polsko - Węgierskiej: prezentujemy losy niezwykłego malowidła przedstawiającego zryw wolnościowy Węgrów

Sándor Petőfi na koniu. Scena z Panoramy Siedmiogrodzkiej. Własność – Muzeum Okręgowe w Tarnowie, nr inw. MT-V/46. Fot. Robert Moździerz. Z okazji Dnia Przyjaźni Polsko - Węgierskiej publikujemy fragment dwujęzycznego albumu pt. "Panorama Siedmiogrodzka". Książka opowiada o monumentalnym malowidle ukazującym bohaterski zryw wolnościowy Węgrów podczas Wiosny Ludów. Wielkie dzieło namalowane przez zespół malarzy pod kierunkiem Jana Styki, w przeciwieństwie do Panoramy Racławickiej, nie doczekało się miejsca, gdzie mogłoby zostać wystawione w całości, zostało więc pocięte na kawałki. 

Publikowany fragment jest tekstem autorstwa Alicji Majcher-Węgrzynek i Andrzej Szpunara z Muzeum Okręgowego w Tarnowie. 

Z okazji Dnia Przyjaźni Polsko - Węgierskiej dwujęzyczny (polsko-węgierski) album "Panorama Siedmiogrodzka" oferujemy w wyjątkowej, promocyjnej cenie 39zł! (oferta ważna do 27.03.2021). 

Panorama Siedmiogrodzka

 

Monumentalne malowidło z 1897 r. ukazujące zdobycie Sybinu w 1849 r. przez powstańców węgierskich pod dowództwem polskiego generała Józefa Bema, na którym przedstawiony został również jego adiutant, węgierski poeta romantyczny Sándor Petőfi. Dzieło nie doczekało się stałej ekspozycji jak Panorama Racławicka. Zostało więc pocięte przez malarza na wiele oddzielnych obrazów, które do dziś wędrują po całym świecie.

Zobacz fragmenty Zamów książkę

Prezentowany album pokazuje nieistniejący już dzisiaj monumentalny obraz Panorama Siedmiogrodzka, znany także pod nazwami Bem w Siedmiogrodzie, Bem i Petőfi, Bem pod Sybinem, który zyskał nowe życie jako kolekcja zachowanych i odnalezionych fragmentów gromadzonych w Muzeum Okręgowym w Tarnowie.

Po wędrówce, jaką Panorama odbyła ze Lwowa do Budapesztu i dalej do Warszawy, jej twórca, Jan Styka, podzielił bowiem swoje dzieło na części. Obrazy były sprzedawane lub rozdawane. Nie wiemy, na ile fragmentów Panorama Siedmiogrodzka została pocięta; przypuszcza się, że mogło ich być około stu. Te, które istnieją, wskazują na to, że wycinano kawałki obrazu tak, aby uzyskać jakby odrębne dzieła. Panorama była znana i sławna, więc jej części znajdowały nabywców. Kolejni właściciele lub ich potomkowie dziedziczący poszczególne obrazy zapomnieli z czasem o pierwotnym ich pochodzeniu.

Niekiedy obrazy te były poprawiane, przemalowywane. Dla przykładu piękny fragment z węgierskim huzarem na koniu (s. 114) zyskał w tle horyzont i zachód słońca (w oryginale był tam ukazany stok pagórka), przy fragmencie z wozami taborowymi przecięty na pół jeździec został zamalowany, pozostał tylko koń stojący przy wozie (s. 88). W efekcie tych zabiegów powstała kolekcja nowych obrazów o rozmaitych rozmiarach: największy ze znanych obrazów ma wymiary 3,23 na 3,85 m, najmniejszy zaś 90 na 47 cm. Wszystkie części Panoramy były sygnowane, podpis Jana Styki znajduje się zwykle w prawym dolnym rogu płótna.

Fragmenty wycięte z wielkiego płótna Panoramy Siedmiogrodzkiej pojawiły się publicznie po raz pierwszy w 1927 roku w krakowskim Pałacu Sztuki. Zorganizowano tam wówczas wystawę Generał Bem i jego epoka, na której pokazano trzy obrazy. Przedstawiały Bema na koniu wraz ze stojącym przed nim trębaczem, Sándora Petőfiego na koniu oraz huzara, który dosiada konia przy grupie jeńców rosyjskich. Z owych trzech zachował się do dziś tylko Petőfi, pozostałe wycinki znamy jedynie z dokumentacji fotograficznej.

W następnym roku do tarnowskiego magistratu zgłosił się właściciel sześciu fragmentów z ofertą ich sprzedaży; oferował władzom miasta „cztery większe i dwa mniejsze”. Propozycja ta związana była niewątpliwie z mocno nagłośnionym planem sprowadzenia do Tarnowa szczątków generała Józefa Bema, który w tym mieście się urodził. Wielka wędrówka prochów tego bohatera – z dalekiego Aleppo przez Turcję, Węgry (przystanek w Budapeszcie), do Krakowa na zamek królewski na Wawelu, aż do wybudowanego specjalnie w Tarnowie w parku Strzeleckim mauzoleum – odbyła się w 1929 roku Gen. Józef Bem spoczywa do dzisiaj w tarnowskim mauzoleum w sarkofagu wspartym na sześciu korynckich kolumnach.

Do wspomnianej transakcji kupna owych sześciu obrazów jednak nie doszło, nie wiemy też, co one przedstawiały. Dwa lata później kolejny oferent proponował tarnowskim władzom sprzedaż innego fragmentu Panoramy, ukazującego główną jej postać, czyli gen. Bema (s. 93). Również i ta propozycja nie została przez magistrat przyjęta.

Jeszcze inny fragment obrazu Styki, który do dzisiaj nie został odnaleziony, reprodukowano w 1928 roku w wydawnictwie poświęconym dziesięcioleciu odzyskania przez Polskę niepodległości. Widać było na nim wycinek szarży piechoty węgierskiej z żołnierzem trzymającym w dłoniach sztandar (s. 104).

W 1927 roku powstało w Tarnowie Muzeum Miasta, w którym po 50 latach od chwili jego powołania powrócono do sprawy Panoramy. W 1977 roku placówka – wtedy już Muzeum Okręgowe – zakupiła obraz przedstawiający rannego huzara, leżącego na wozie i podtrzymywanego przez kapelana wojskowego (s. 91). Pojawił się wtedy pomysł szukania i stopniowego kupowania fragmentów Panoramy Siedmiogrodzkiej. Miasto urodzin gen. Józefa Bema i jego wiecznego spoczynku było najlepszym miejscem do gromadzenia i ożywienia ogromnego obrazu ukazującego zwycięską bitwę gen. Józefa Bema pod Sybinem. Pracownicy Muzeum Okręgowego w Tarnowie zaczęli śledzić więc pod tym kątem oferty antykwaryczne, rozpoczęto kampanię w prasie polskiej i węgierskiej. Pojawiły się wtedy kolejne obrazy. Wielką zasługę dla poszukiwania i odnajdywania fragmentów monumentalnego dzieła miała kustosz i kierownik Działu Historii Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Alicja Majcher-Węgrzynek. Z pasją i wielkim zaangażowaniem odkrywała coraz to nowe części historycznego obrazu. Jest autorką pierwszych publikacji o Panoramie i jej dziejach (Panorama Siedmiogrodzka, Tarnów 1992; Panorama Siedmiogrodzka – odnalezione fragmenty, Tarnów 1997), licznych artykułów oraz scenariuszy wystaw prezentujących Panoramę Siedmiogrodzką. Dzięki jej pracy i odkryciom Muzeum w Tarnowie kupuje kolejne fragmenty dzieła Jana Styki.

W 1985 roku uroczyście odsłonięto w Tarnowie pomnik gen. Józefa Bema, co stało się znakomitą okazją do pokazania na wystawie sześciu wycinków wielkiego obrazu. W 1989 roku w tarnowskim Muzeum eksponowano już jedenaście znanych wówczas fragmentów. W katalogu wydanym w 1992 roku Alicja Majcher-Węgrzynek pisze z kolei o piętnastu zidentyfikowanych obrazach. W publikacji z 1997 roku na reprodukcji całości Panoramy zaznaczono aż 22 znane i zidentyfikowane fragmenty – z czego osiem było już własnością tarnowskiego muzeum, kolejne pięć posiadały muzea: Narodowe, Niepodległości i Wojska Polskiego w Warszawie, a także po jednym wycinku Muzeum Okręgowe w Krośnie i Muzeum w Łęczycy.

Odnalezienie obrazu stanowiącego część Panoramy stanowi pierwszy krok. Następnym jest pozyskanie funduszy na jego zakup, w czym od wielu lat wspiera tarnowskie Muzeum Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwo Małopolskie.

Podczas wielu lat poszukiwań zdarzały się niekiedy niezwykłe sytuacje. Otóż właściciel pięknego fragmentu przedstawiającego kapelę cygańską przygrywającą do bitwy (s. 84) postanowił swój obraz podarować do zbiorów muzeum. Z kolei fragment z konnym posłańcem (s. 88) sprowadzony został do Polski aż z dalekiego Baltimore. W tym samym czasie właściciele kolejnego fragmentu zorientowawszy się, że wiszący od lat na ścianie ich rodzinnego domu obraz to fragment Panoramy Siedmiogrodzkiej, zaoferowali go do zakupu.

Obie te oferty zbiegły się z wizytą w Tarnowie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego i prezydenta Węgier Jánosa Ádera w ramach obchodzonego co roku, uchwalonego przez oba parlamenty, Dnia Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. W wyniku rozmaitych zabiegów ze strony Muzeum i naszych węgierskich przyjaciół oba obrazy zostały zakupione, pierwszy jako dar prezydenta Polski, drugi jako dar prezydenta Węgier. Ten ostatni ma także pewien wymiar symboliczny, gdyż przedstawia polskich ułanów wspierających walkę Węgrów o wolność (s. 87).

W tym samym roku 2013 ukazała się książka Adama Bartosza Panorama Siedmiogrodzka, w której pokazano wszystkie znane w owym czasie obrazy. Sporą sensacją było zlokalizowanie dwóch wycinków wielkiego dzieła u pierwszego premiera Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Edwarda Osóbki-Morawskiego. Były polityk okazał się sympatycznym człowiekiem, rozumiał i popierał pomysł gromadzenia części Panoramy, toteż sprzedał obydwa obrazy (s. 103, 94 – MT-A-M/4160 i 5030) za niewygórowaną cenę. (…)

Jest jeszcze jeden aspekt związany z Panoramą. Artyści przed malowaniem głównego dzieła najpierw wykonywali zwykle szkice. Takie też szkice powstały dla Panoramy Siedmiogrodzkiej. Ciekawostką jest, że nie we wszystkich szczegółach zgadzają się one z ostatecznym kształtem dzieła. (…)

Na podstawie czarno-białej fotografii opublikowanej w wydawnictwie z 1898 roku dokonano rekonstrukcji Panoramy w skali 1:2,5. Wielkoformatowe, czarno-białe fotografie naklejono następnie na metalowe blachy. Tak odtworzona Panorama Siedmiogrodzka prezentowana była w latach 2009–2013 na specjalnie budowanych stelażach w Tarnowie, Varpalota, Miszkolcu, Kiskőrös, Sfântu Gheorghe (węg. Sepsiszentgyörgy) i Sybinie (węg. Nagyszeben, niem. Hermannstadt) (s. 16–23).

Znamy już wystarczającą liczbę fragmentów obrazu, aby móc podjąć próbę komputerowego odtworzenia go w kolorach i stworzenia wirtualnego dzieła, którego prezentacja będzie ozdobą Galerii Panorama znajdującej się na pięknym dworcu kolejowym w Tarnowie. Tu też prezentujemy wszystkie fragmenty Panoramy Siedmiogrodzkiej ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

Do 2019 roku udało się zidentyfikować 40 obrazów, które są lub były pozostałością po słynnej Panoramie. Trzy fragmenty znane są tylko z przedwojennych reprodukcji i nie ma pewności, czy zachowały się do dziś. Część obrazów ma określone lokalizacje/właścicieli, niektóre znane są jedynie ze zdjęć, np. zamieszczanych w katalogach aukcyjnych.

Tarnowskie muzeum posiada dwadzieścia dwa obrazy (z czego dwa są depozytami). Mamy nadzieję, że ten album pomoże odkryć następne fragmenty wielkiego dzieła Jana Styki.

***

Z okazji Dnia Przyjaźni Polsko - Węgierskiej dwujęzyczny (polsko-węgierski) album "Panorama Siedmiogrodzka" oferujemy w wyjątkowej, promocyjnej cenie 39zł! (oferta ważna do 27.03.2021). 

Panorama Siedmiogrodzka

 

Monumentalne malowidło z 1897 r. ukazujące zdobycie Sybinu w 1849 r. przez powstańców węgierskich pod dowództwem polskiego generała Józefa Bema, na którym przedstawiony został również jego adiutant, węgierski poeta romantyczny Sándor Petőfi. Dzieło nie doczekało się stałej ekspozycji jak Panorama Racławicka. Zostało więc pocięte przez malarza na wiele oddzielnych obrazów, które do dziś wędrują po całym świecie.

Zobacz fragmenty Zamów książkę