80-lecie powstania Armii Krajowej – jak kształtowała się największa armia podziemna Europy?

Bohaterem pierwszego filmu z cyklu „Głosy AK” jest generał Tadeusz Bór-Komorowski, Komendant Główny AK w l. 1943–1944. Fot. PGE

W tym roku obchodzimy szczególną, bo 80. rocznicę utworzenia Armii Krajowej. Jej historia sięga jednak lat wcześniejszych, bo pierwsze organizacje konspiracyjne powstawały na terenach okupowanej Polski już w ostatnich dniach kampanii wrześniowej.

Historia rozpoczyna się od Służby Zwycięstwu Polski (SZP) powołanej 27 września 1939 roku z rozkazu dowódcy obrony Warszawy gen. Juliusza Rómmla. Gen. Później gen. Władysław Sikorski podjął decyzję o rozwiązaniu organizacji i zastąpieniu jej Związkiem Walki Zbrojnej (ZWZ), który przejął sformowane do 13 listopada 1939 roku struktury poprzedniczki.

Związek Walki Zbrojnej zwiększał zasięg terytorialny swojej aktywności, wchłaniając pomniejsze grupy konspiracyjne tworzone spontanicznie przez różne środowiska. Powiększający się ZWZ prowadził liczne operacje w warunkach konspiracyjnych. Należały do nich takie działania jak walka partyzancka w lasach, wykonywanie wyroków na kolaborantach, sabotowanie niemieckiej infrastruktury wojskowej czy oswobadzanie więźniów. Strukturę organizacji tworzyły okręgi, które dzielone były na obwody, a te z kolei na placówki.

ZWZ finalnie został przemianowany na Armię Krajową 14 lutego 1942 roku; zmiana ta miała podkreślić wojskowy charakter organizacji. Było to o tyle istotne, że miało być jednym z czynników świadczących o podmiotowości Polskiego Państwa Podziemnego, jako prawowitego kontynuatora przedwojennej administracji ze zwierzchnictwem w postaci Rządu RP na uchodźstwie. Tak oto powstała Armia Krajowa, która kontynuowała walkę w warunkach konspiracyjnych do wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku. Wtedy armia „ujawniła się”, zaznaczając identyfikację wojskową poprzez wydanie legitymacji oraz noszenie stanowiących dziś jeden z symboli Powstania biało-czerwonych opasek. Po zakończeniu walk żołnierze AK powrócili do konspiracji, by w warunkach tych walczyć aż do rozwiązania organizacji 19 stycznia 1945 roku – kiedy Sowieci zajęli tereny należące do przedwojennej II RP. Utajnione rozkazy zawierały jednak polecenie pozostania w konspiracji, w której kontynuowano walkę w późniejszym podziemiu antykomunistycznym wymierzonym przeciwko kontroli ZSRR nad odradzającą się Polską.

80. rocznica powstania Armii Krajowej jest więc dobrą okazją do refleksji oraz zapoznania się z historią największego ruchu oporu w Europie za czasów II wojny światowej. Armia Krajowa okazała się organizacją ze wszech miar unikatową i miała znaczący wpływ na pokonanie nazistowskich Niemiec. Wkład AK w zwycięstwo aliantów to nie tylko bieżąca walka partyzancka, ale również wiele istotnych informacji pochodzących z szeroko rozwiniętej siatki wywiadowczej, która była odpowiedzialna za niemal połowę raportów wywiadowczych, jakie zostały przekazane z okupowanej Europy.

W tym roku dla uczczenia 80-lecia powstania Armii Krajowej PGE razem z Fundacją na rzecz Wielkich Historii zainicjowała utworzenie serii filmów „Głosy AK”, które przywracają zapomniane nagrania dowódców AK do świetności. Dokonano tego dzięki dodaniu do archiwalnych zapisów głosu współczesnej warstwy wizualnej powstającej zarówno dzięki grze aktorskiej, jak i nowoczesnej animacji komputerowej. Cykl pt. „Głosy AK” składa się z czterech filmowych animacji, do których podłożone zostały autentyczne nagrania „głosów podziemia”. Bohaterem pierwszego filmu jest gen. Tadeusz Bór-Komorowski, Komendant Główny Armii Krajowej w latach 1943–1944.

Bohaterami kolejnych filmów będą gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz – dowódca Służby Zwycięstwu Polski – pierwszej organizacji konspiracyjnej w okupowanej Polsce, gen. Stefan Rowecki „Grot” – komendant główny Związku Walki Zbrojnej, a później dowódca Armii Krajowej, oraz gen. Leopold Okulicki, ostatni dowódca Armii Krajowej.

Materiał powstał we współpracy z PGE.