Uległość czy niepodległość

Słowo wstępne: Lech wzbudzony

Rozdział I. Niebezpieczne sąsiedztwo
1. Nikt nie żałuje Polski
2. Rozstrzygać można było tylko orężem
3. Appeasement: historia i współczesność
4. Ukraina: wielki strach rosyjskiego imperium (przypadek Michaiła Mienszykowa)
5. Krótki kurs, czyli historia jednego imperium
6. Czy Polska może obronić się przed Rosją?

Rozdział II. Przywilej polskości
1. Dzielny naród Lechitów
2. Jesteśmy Kadłubkowym plemieniem. Czym są dzieje Polski?
3. Wolność - istota tożsamości Polaków
4. Powstanie Warszawskie: szepty i krzyki
5. Doświadczenie Krzyża
6. Symbolika Smoleńska
7. Wigilia polskiej nadziei

Rozdział III. III RP - gorycz, opór i nadzieja
1. 4 czerwca 1989: naród źle zagłosował
2. 5 czerwca 1989: Zdradzone nadzieje i zapaść moralna
3. Dziedzictwo świętego
4. Flet szczurołapa
5. Przesilenie w Polsce powinno nastąpić

Dzielny naród Lechitów

Czy Polska będzie trwała? Będzie trwała tak długo, jak długo będzie żyła jej pamięć, dopóki ta pamięć nie zostanie zabrana i unicestwiona. Jak zatem ożywiać pamięć historyczną? Jak rozmawiać o historii z innymi, młodszymi, ale i z naszymi rówieśnikami, z sąsiadami, ze znajomymi, którzy niekoniecznie historią się pasjonują?

A zwłaszcza, jak rozmawiać z kolejnymi pokoleniami?

Zastanawiając się od lat nad tym zagadnieniem, jak pisać, jak mówić o historii, jak zachęcać innych do jej poznawania, szukałem pewnego rodzaju przewodnich, które mogłyby to zainteresowanie ożywiać.

Nie mam wątpliwości, także po napisaniu pierwszego tomu Dziejów Polski – który jest jakby pierwszą przymiarką, pierwszą próbą zrozumienia całości dziejów naszej Ojczyzny – że główną, przewodnią ideą ożywiającą od wieków kolejne pokolenia Polaków jest idea wolności. To nie jest żadne odkrycie, ale ta idea wydaje mi się przewodnia i szczególnie nośna również teraz, budząca najwięcej emocji. Idea wolności ożywiała tych, którzy bronili polskości przed zniewoleniem idącym z zewnątrz od początku, od czasów Mieszka i Bolesława, którzy bronili godności wolnych obywateli, wolnego narodu Lechitów, jak to ujmował Mistrz Wincenty, nazwany w XV w. Kadłubkiem, pierwszy polski historyk i pierwszy polski pisarz. Ten dzielny naród Lechitów nie tylko walczył przeciwko obcym najeźdźcom, broniąc się przed przepędzeniem, ale nie chciał także pozwolić na to, by nakładano mu kaganiec we własnym domu. Połączenie tych dwóch aspektów walki o niepodległość wydaje się dziś mniej aktualne, bo żyjemy, albo raczej mamy wrażenie, że żyjemy w spokojnych czasach, w kraju niepodległym. Ostatnio jednak to wrażenie zostało jakby trochę nadszarpnięte, co sprawia, że budzimy się z drzemki. Z tej drzemki, w którą wpędziło nas powtarzane przez media przekonanie o końcu Historii, przez duże „H”, o wmawianym nam od 1989 r. końcu konfliktów międzynarodowych na naszym kontynencie; z tego zaś wynika, że nie mamy potrzeby angażować się poważniej w jakąkolwiek walkę o charakterze niepodległościowym.

Rozpoczęła się era sytego konsumowania, rozpoczął się świat posthistoryczny, świat triumfującego bezalternatywnie liberalnego demokratyzmu i ekonomii rynkowej. Okazuje się, że konflikty jednak się nie skończyły – możemy i powinniśmy nad tym ubolewać, ale widocznie nie dają się one usunąć z natury ludzkiej od czasu grzechu pierworodnego i natury skażenia. 

Nie będziemy mieli tutaj na Ziemi idealnych stosunków ani między sobą, ani między sąsiadami. „Lew obok baranka” nie położy się jeszcze bezpiecznie – dla tego drugiego oczywiście. Te czasy przyjdą dopiero w perspektywie wiecznej, sami ich tutaj nie skonstruujemy. Skoro jednak odczuwamy na nowo lęk o naszą niepodległość, to ten aspekt wolności, który jeszcze nawet kilka miesięcy temu wydawał się mało czytelny, mało nośny, dziś staje się łatwiejszy do przekazania młodszym.

Niepodległość jest czymś, o co walczyli nasi przodkowie, tak jak na naszych oczach próbują o nią walczyć Ukraińcy, albo jak próbują o nią walczyć odważni, pozbawieni wszelkiej siły, niegdyś nasi historyczni przeciwnicy, których jednak zawsze szanowaliśmy – Tatarzy z Krymu. Widzimy też, jak ci, którzy aktualnie są doświadczani przez konieczność walki o własny dom, doskonale potrafią nas zrozumieć.

Przypomnijmy sobie słowa słusznie nagrodzonego pierwszą nagrodą „Solidarności” Mustafy Dżemilewa, który ku rozpaczy części naszych elit powiedział, że nie ma wątpliwości, co stało się 10 kwietnia 2010 r. Nie ma wątpliwości, bo rozumie naturę zagrożenia ze strony agresywnego imperium rosyjskiego, posługującego się najbrutalniejszymi metodami w celu zniewolenia swych sąsiadów. Niepodległość wspólnoty politycznej, którą poznajemy także przez los innych narodów o nią walczących, to szczególny rodzaj wolności. W przypadku Dżemilewa został przez jak najbardziej oficjalne jury nagrodzony człowiek, który podobnie jak my uważa, że nasza niepodległość, niepodległość narodów żyjących obok agresywnego imperium, wymaga oczu szeroko otwartych i dzielnego serca. Takiego dzielnego serca i takich otwartych oczu, jakie miał na przykład prezydent Lech Kaczyński, którego próbują skryć w cieniu zapomnienia dzisiejsze władze – i którym się to nie udaje. Ta zasłona nierzeczywistości zmontowana przez coraz bardziej szczelną zmowę medialną, co chwilę rwie się, bo rzeczywistość jest większa od szklanego ekranu.

Do tego, by przypominać sens polskiej historii, rozważania o wolności nadają się szczególnie. O wolności, której nigdy nie możemy zapomnieć, która zawsze dawała znać o sobie jako element jednoczący ponad pokoleniami. Pamiętam to wrażenie, kiedy ledwie dwa lata temu spotkały się na krakowskim rynku dwie manifestacje. Jedna, złożona w większości z ludzi w moim wieku i starszych, choć byli też młodsi, w obronie prawa do wolności mediów w Polsce, czyli prawa do nadawania Telewizji TRWAM na ogólnodostępnej antenie publicznej.

Druga, złożona z obrońców wolności internetu przeciwko ustawie ACTA, złożona w większości z ludzi młodych i bardzo młodych. Nie było wtedy wzajemnej agresji, szydzenia z „moherów”, czy też nieufności wobec tych młodych, czasem dziwnie z naszej perspektywy wyglądających.

Mieliśmy poczucie, że coś nas łączy, jakieś dążenie do wolności, którą może różnie rozumiemy i niezupełnie zgadzamy się w szczegółach. Łączyła nas gotowość do protestowania w imię wolności, do niepodporządkowania się zniewoleniu przez złą władzę, przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, albo przez władzę kryjącą się za anonimowymi biurokracjami w Brukseli, jak w przypadku ACTA.

Takie właśnie momenty pokazują, że wolność jest wartością ponadpokoleniową, i że to dążenie do wolności zawsze drzemie w młodych ludziach. Trzeba im tylko umieć pokazać, że ta wolność jest głęboko i jakże fascynująco zakorzeniona w polskim doświadczeniu historycznym i to w wyjątkowej skali: na tle większości wspólnot historyczno--kulturowych Europy. Francja na przykład rozwijała się inną drogą. Wolność, która pojawi się tam na sztandarach rewolucji francuskiej w 1789 r., wyrasta z monarchii absolutnej i prowadzi ku dyktaturze, biurokracji absolutnej, która wcześniej w żadnym kraju nie rozkwitła tak, jak właśnie we Francji, dopóki w XX w. nie rozwinęła się jeszcze lepiej w naszej części Europy. Podobnie w Niemczech doświadczenie wolności jest o niektóre aspekty uboższe niż w Polsce. Nie chcę twierdzić, że Francja czy Niemcy, wielkie narody o wielkiej kulturze, mają powody, by nie podziwiać innych aspektów swej historii (choć za niektóre mają powody się wstydzić…). W naszej historii wolność jest niewątpliwie tym aspektem, z którego możemy i powinniśmy umieć być dumni.

Kiedy przed 2004 r. słyszeliśmy z niektórych źródeł, jakie to szczęście nas spotyka, bo dołączając do Unii Europejskiej, wejdziemy do Europy, to przypomniały mi się słowa, które w 1991 r. proroczo wypowiedział Jan Paweł II we Włocławku: „Przede wszystkim my wcale nie musimy do niej wchodzić, bo my w niej jesteśmy […]. Nie musimy do niej wchodzić, ponieważ ją tworzyliśmy. Tworzyliśmy ją z większym trudem aniżeli ci, którym się to przypisuje, albo którzy sobie przypisują patent na europejskość wyłącznie!”.

Do Europy wnosiliśmy zawsze ten wynikający z samych podstaw cywilizacji łacińskiej, chrześcijańskiej – element wolności. Wnosiliśmy bardziej może ofiarnie niż wiele innych wspólnot i z tego powinniśmy być dumni. Dlaczego zatem słyszeliśmy od naszego już nieżyjącego premiera Tadeusza Mazowieckiego w 1989 r., że będziemy dopiero uczyć się demokracji, że polska historia to polskie piekło? Trzeba było wtedy i trzeba nadal przypominać, że to polskie piekło, do którego redukowano – idąc śladem komunistycznej propagandy – doświadczenie polskiego parlamentaryzmu I Rzeczypospolitej, polskiego sejmiku I Rzeczypospolitej, było najszerszą, najdłużej praktykowaną szkołą obywatelskiej wolności w Europie.