Osiem błogosławieństw

Droga chrześcijańskiej doskonałości     7
Błogosławieni ubodzy w duchu     15
Błogosławieni, którzy się smucą     23
Błogosławieni cisi     29
Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości     37
Błogosławieni miłosierni     43
Błogosławieni czystego serca     51
Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój     57
Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości     63
Bądźcie doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski     73

Droga chrześcijańskiej doskonałości

Radość obiecana przez błogosławieństwa jest radością samego Jezusa,

którą można odnaleźć w posłuszeństwie Ojcu oraz w darze z samego siebie dla innych

(Jan Paweł II, Toronto, 25 VII 2002)

Interpretacja Pisma nie może być zajęciem czysto akademickim

i nie może się dokonywać wyłącznie w kontekście historycznym.

Całe Pismo zawiera w sobie potencjał przyszłości

i treść każdego słowa odsłania się dopiero, gdy jest ono przeżyte i przecierpiane dogłębnie

(Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu)

W Ewangelii według św. Mateusza czytamy: „Jezus widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego Jego uczniowie. Wtedy otworzył usta i nauczał ich tymi słowami” (Mt 5,1–2). W tym miejscu następuje osiem błogosławieństw, które zapowiadają sedno działalności i nauczania Jezusa. Mają charakter programowy, ukazując i potwierdzając najgłębszy sens i potrzebę Dobrej Nowiny. Uczniowie zapamiętali te słowa, po czym utrwalili je na piśmie. Dzięki temu stały się one kluczowym programem religijnym i moralnym, który wyznacza główne kierunki życia i postępowania wyznawców Chrystusa.

Góra Błogosławieństw

Znamienne, że gdy wokół Jezusa gromadziły się tłumy, On, wraz z uczniami, których wybrał, oddalił się i „wyszedł na górę”. Tradycja wczesnochrześcijańska lokalizuje ją jako Górę Błogosławieństw, usytuowaną w odległości około kilometra na północ od Jeziora Galilejskiego (Genezaret). Wzgórze, którego wysokość sięga 150 metrów nad poziomem jeziora, znajduje się trzy kilometry od Kafarnaum, nazywanego w Ewangeliach „miastem Jezusa”. Na szczycie tego wzgórza wzniesiono w IV w. kaplicę, zbudowaną na planie ośmioboku nad grotą, o której w swoich pamiętnikach z pielgrzymowania po Ziemi Świętej pisała pątniczka Egeria. W następnym stuleciu kaplica została powiększona i ozdobiona bizantyjskimi mozaikami. Arabska inwazja w pierwszej połowie VII w. położyła kres jej istnieniu, ale pamięć chrześcijan o tym, co się tutaj wydarzyło, przetrwała.

W latach 30. XX w., gdy sytuacja polityczna na Bliskim Wschodzie się zmieniła, na szczycie wzgórza wybudowano piękne sanktuarium, które zaprojektował Antonio Barluzzi. Podczas prac budowlanych odkryto w 1936 r. pozostałości starożytnej kaplicy i mozaik. W ośmiu oknach z witrażami umieszczono łaciński tekst poszczególnych błogosławieństw. Pod alabastrowym łukiem znajduje się ołtarz, wsparty na czterech kolumnach z brązu ze złoconymi spiralami w kształcie gałązek oliwnych. Na posadzce ułożono mozaikę wyobrażającą strumień łaski płynącej z Eucharystii sprawowanej na ołtarzu. Dookoła sanktuarium biegną portyki z kolumnami, a z południowego portyku roztacza się wspaniały widok na Jezioro Genezaret, przywołując wiele wydarzeń z okresu publicznej działalności Jezusa w Galilei. Kaplicę otacza piękny ogród z palmami, magnoliami i egzotycznymi kwiatami, nastrajając pielgrzymów do wdzięczności, podziwu, refleksji i modlitwy.

Odpowiednikiem ośmiu błogosławieństw w Ewangelii według św. Łukasza są cztery błogosławieństwa i cztery „biada” (Łk 6,20–26). Wprowadzenie do nich brzmi: „Zeszedł z nimi [uczniami] na dół i zatrzymał się na miejscu równinnym. Był tam duży poczet Jego uczniów i wielkie mnóstwo ludu z całej Judei i z Jerozolimy oraz z wybrzeża Tyru i Sydonu; przyszli oni, aby Go słuchać i znaleźć uzdrowienie ze swych chorób. […] A On podniósł oczy na swoich uczniów i mówił” (Łk 6,17–18.20). W obydwu Ewangeliach adresatami nauczania Jezusa są uczniowie, natomiast odmiennie wygląda sprawa lokalizacji epizodu nauczania Jezusa. Ta trudność jest rozwiązywana na dwa sposoby. Pierwszy sugeruje, że Jezus, zwyczajem wędrownych nauczycieli żydowskich, wielokrotnie i w różnych okolicznościach powtarzał swoje nauki, adaptując je do zmieniających się warunków i potrzeb słuchaczy. W pierwszej i trzeciej Ewangelii kanonicznej utrwalono więc Jego dwie różne wypowiedzi, które w odmiennym miejscu i sytuacji podejmują i rozwijają ten sam temat. Drugi sposób odwołuje się do meandrów języka aramejskiego, w którym najpierw przekazywano pamięć o Jezusie z Nazaretu. W języku aramejskim słowo „góra” to taura, lecz w dialekcie galilejskim przyjęła się wymowa taurah, co oznacza zarówno „górę”, jak też „pole” i „równinę”. Przekładając dwuznaczne słowo aramejskie na grecki, Mateusz podaje pierwsze znaczenie (to hóros), a Łukasz – drugie (tópos pedinos). Bardzo prawdopodobne, że oba wytłumaczenia wcale się nie wykluczają, lecz uzupełniają, wiernie zachowując elementy najstarszej tradycji o działalności i nauczaniu Jezusa.

W Wielkim Jubileuszu Roku 2000, podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej, Jan Paweł II sprawował Mszę świętą na Górze Błogosławieństw. Tego dnia, 24 marca, zgromadziło się tam około 100 tys. wiernych i od czasów apostolskich było to największe zgromadzenie wyznawców Chrystusa na terytorium Ziemi Świętej. Ojciec Święty, wyraźnie wzruszony, powiedział:

„Pozdrawiam was patrząc na Jezioro Genezaret, to miejsce przypomina nam wezwanie i misję apostołów i które dla mnie, następcy Piotra, przywołuje na myśl powołanie do miłości dla trzody, którą Pan powierzył rybakowi z Galilei”.

Od Dekalogu do Błogosławieństw

Na Synaju Bóg objawił Mojżeszowi swoją wolę i dzięki darowi dziesięciu przykazań sprawił, że lud hebrajskich niewolników wyzwolonych z niewoli w Egipcie stał się świadomym swej tożsamości narodem Izraela. Dekalog zapoczątkował przejście od zniewolenia do wolności, wyznaczając ramy, w których nie przeobraża się ona w swoją parodię, jaką jest wyniszczająca swoboda czy swawola. Na Górze Błogosławieństw Jezus Chrystus, prawdziwy Bóg i prawdziwy Człowiek, ukazał powołanym przez siebie apostołom i uczniom drogę znacznie doskonalszą. Błogosławieństwa stanowią drogowskaz w szlachetnym urzeczywistnianiu prawdziwej wolności, dzięki której człowiek osiąga szczęście i poczucie życiowego spełnienia.

Na Synaju Bóg objawił to, co stanowi religijne i etyczne minimum, zabezpieczając człowieka przed nieporządkiem i zepsuciem moralnym. Przykazania wyznaczają podstawowe i niezbywalne obowiązki wobec Boga, innych ludzi, świata oraz samego siebie. Na Górze Błogosławieństw Jezus Chrystus ukazał najwznioślejsze horyzonty dobra, zachęcając nie tylko do dokonywania właściwych wyborów między dobrem a złem, lecz i odważnego wybierania coraz większego dobra. Błogosławieństwa wychodzą poza ramy obowiązków i wskazują, na co naprawdę stać człowieka, który swoje życie powierzył Chrystusowi.

Na Synaju Bóg określił granice, w jakich może rozwijać się człowiek i ludzkość, chroniące przed zepsuciem i grzechami. Nie sposób wyobrazić sobie prawdziwego powodzenia ludzi, którzy nie przestrzegają przykazań, ani człowieka, który byłby szczęśliwy, wybierając życie, które je lekceważy. Na Górze Błogosławieństw Jezus Chrystus ukazał trwałe fundamenty budowania pokoju i ładu społecznego, ukierunkowując życie Swoich uczniów i wyznawców ku temu, co dla nich najlepsze. Osiem błogosławieństw to ideał, do którego trzeba dążyć, aby stawać się coraz lepszym i przemieniać świat, który nas otacza.

Przykazania objawione na Synaju wyznaczyły kształt i kierunek życia Izraela jako ludu Bożego wybrania. Dzięki nim Izraelici stali się świadkami wiary w Boga w morzu pogańskich wierzeń i postaw moralnych. Dekalog, często przypominany i aktualizowany przez Jezusa Chrystusa, stał się podglebiem Kazania na Górze (Mt 5–7) i ośmiu błogosławieństw. Wzgląd na ów ideał zachęca nie tylko do pełnienia tego, co człowiek czynić powinien, lecz i do tego, na co go stać i co, przy wsparciu łaski Bożej, może osiągnąć.

We wprowadzeniu do objaśniania poszczególnych błogosławieństw zawartym w pierwszej części trylogii Jezus z Nazaretu Benedykt XVI wyeksponował znaczenie pozycji, w jakiej Jezus wygłosił Kazanie na Górze:

„Jezus usiadł. To przejaw władzy nauczającego. Zajmuje miejsce na ‘katedrze’, jaką jest Góra Mojżesza. Później będzie mówił o rabinach, którzy zasiadają na katedrze Mojżesza i dlatego przysługuje im autorytet. Ich nauki należy słuchać i ją przyjmować, mimo iż ich życie od niej odbiega (zob. Mt 23,2). Sami nie są wprawdzie autorytetem, mają go jednak, ponieważ otrzymali go od kogoś innego. Jezus zasiada na ‘katedrze’ jako Nauczyciel Izraela i Nauczyciel wszystkich ludzi. Bo, jak zobaczymy przy analizowaniu tekstu, słowem ‘uczeń’ Mateusz nie zacieśnia kręgu adresatów tej mowy, lecz rozszerza. Każdy, kto słucha Słowa i je przyjmuje, może się stać ‘uczniem’” (Jezus z Nazaretu, cz. 1, s. 66).

Rozważając osiem błogosławieństw Jezusa z dziesięcioma przykazaniami, które na Synaju otrzymał Mojżesz, Benedykt XVI napisał:

„Powinniśmy zrozumieć, że Kazanie na Górze jest nową Torą, przyniesioną przez Jezusa. Mojżesz mógł swoją Torę przynieść tylko dlatego, że zanurzył się w ciemnościach Boga na Górze. Także warunkiem Tory Jezusa jest zanurzenie się we wspólnocie z Ojcem i wewnętrzne wzloty Jego życia, które swe przedłużenie znajdują w zniżeniu się do wspólnoty życia i cierpienia z ludźmi” (tamże, s. 68).

Magna charta królestwa niebieskiego

Jan Paweł II, nawiązując często do treści i ducha ośmiu błogosławieństw, podczas audiencji ogólnej 18 marca 1987 r. powiedział:

„Błogosławieństwa stanowią niejako magna charta królestwa niebieskiego, które jest otwarte dla ubogich w duchu, zasmuconych, cichych, łaknących i pragnących sprawiedliwości, miłosiernych, dla osób czystego serca, wprowadzających pokój i cierpiących prześladowania dla sprawiedliwości”.

W encyklice Veritatis splendor, ogłoszonej w 1993 r., napisał, że

„nie mówią bezpośrednio o życiowych postawach i o wewnętrznym usposobieniu, a więc nie pokrywają się ściśle z przykazaniami”, lecz są „autoportretem Chrystusa i właśnie dlatego stanowią zaproszenie do naśladowania Go i komunii życia z Nim”.

Podczas pielgrzymki do Kanady, 25 lipca 2002 r. w Toronto, dodał:

„Zarazem błogosławieństwa ukazują, jaki powinien być chrześcijanin: kreślą one portret ucznia Jezusa, wizerunek tych, którzy przyjęli królestwo Boże i chcą żyć według nakazów Ewangelii. Do tych właśnie osób zwraca się Jezus, nazywając je ‘błogosławionymi’”.

Błogosławieństwa stanowią więc autoportret Jezusa, w którym rozpoznajemy Jego własne rysy, a także autoportret Jego uczniów oraz każdego chrześcijanina ufnie wyznającego Jezusa i podejmującego drogę życia, którą On wskazał i zalecił. Rozważając słowa ewangelisty Łukasza „On zaś podniósł swoje oczy na uczniów”, Benedykt XVI zauważył:

„Poszczególne człony Błogosławieństw rodzą się ze spojrzenia na uczniów; stanowią jakby opis ich tożsamości: są oni ubodzy, głodni, płaczący, znienawidzeni i prześladowani (zob. Łk 6,20nn). Są to praktyczne, także jednak teologiczne kwalifikacje uczniów – tych, którzy poszli w ślady Jezusa i stali się Jego rodziną” (Jezus z Nazaretu, s. 70).

Wszystkie błogosławieństwa zachowują trwałą aktualność, która w każdym pokoleniu zyskuje nowe wymiary i niesie nowe zobowiązania. Przemawiając w Miluzie, we wschodniej Francji, 11 października 1988 r., Jan Paweł II podkreślił:

„Błogosławieństwa wyznaczają drogę królestwa Bożego dzisiejszemu człowiekowi, ukształtowanemu przez technikę i środki społecznego przekazu. Człowiekowi cierpiącemu nierówności i lękającemu się konfliktów. Człowiekowi, który sądzi, że panuje nad światem i własnym życiem, ale ulega złudzeniu źle pojmowanej wolności. Błogosławieństwa są dlań odpowiedzią. Obiecują miłosierdzie, ziemię pokoju i sprawiedliwości, pocieszenie serc, radość z bycia nazwanym dzieckiem Bożym, wizję chwały Bożej. Każde błogosławieństwo głosi pełnię życia wiecznego, ukazuje powołanie człowieka”.

Dla Polaków szczególne znaczenie ma nauczanie Jana Pawła II podczas pielgrzymki do ojczyzny w 1999 r. Po katechezach na temat Dekalogu, wygłoszonych w 1991 r. podczas czwartej pielgrzymki, osiem lat później Ojciec Święty podjął wątki obecne w ośmiu błogosławieństwach. Była to naturalna kontynuacja wezwania do gruntownej odnowy życia społecznego, kościelnego i osobistego. W homilii podczas Mszy św. w Sopocie, sprawowanej 5 czerwca z okazji jubileuszu tysiąclecia śmierci św. Wojciecha, powiedział:

„Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48). W przededniu trzeciego millenium z nową siłą brzmią te słowa zapisane przez świętego ewangelistę Mateusza. Streszczają one naukę ośmiu błogosławieństw, wyrażając zarazem całą pełnię powołania człowieka. Być doskonałym na miarę Boga! Być podobnie jak Bóg wielkim w miłości, bo ‘On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych’ (Mt 5,45)”.