Credo. Podstawowe prawdy wiary

Rozdział I Ukrzyżowany, umarł i trzeciego dnia zmartwychwstał
Rozdział II Wierzę w jednego Boga
Rozdział III Zrodzony, a nie stworzony
Rozdział IV Za sprawą Ducha Świętego
Rozdział V U progu Wielkiego Tygodnia
Rozdział VI Najświętsze Serce Jezusa
Rozdział VII Tajemnica cierpienia Jezusa
Rozdział VIII Umęczony
Rozdział IX W ramionach Matki
Rozdział X Pogrzebany
Rozdział XI Zmartwychwstanie
Rozdział XII Wstąpił do nieba
Rozdział XIII Po prawicy Ojca
Rozdział XIV Chrystus zwyciężył
Rozdział XV Wspólnie odbierze uwielbienie i chwałę

Ks. prof. Waldemar Chrostowski
Zstąpił do piekieł

Integralną częścią chrześcijańskiego wyznania wiary jest prawda o zstąpieniu Jezusa Chrystusa do piekieł, czyli Otchłani, które dokonało się po Jego śmierci na krzyżu, a przed zmartwychwstaniem. Biblijną podstawę stanowią słowa zawarte w Pierwszym Liście św. Piotra: "Chrystus bowiem również raz umarł za grzechy, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, aby was do Boga przyprowadzić; zabity wprawdzie na ciele, ale powołany do życia Duchem. W nim poszedł ogłosić [zbawienie] nawet duchom zamkniętym w więzieniu, niegdyś nieposłusznym, gdy za dni Noego cierpliwość Boża oczekiwała, a budowana była arka, w której niewielu, to jest osiem dusz, zostało uratowanych przez wodę. Teraz również zgodnie z tym wzorem ratuje was ona we chrzcie nie przez obmycie brudu cielesnego, ale przez zwróconą do Boga prośbę o dobre sumienie, dzięki zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa" (3,18-21).
"Piekła", o których mowa w Credo, to starotestamentowy Szeol, czyli Otchłań, jako określenie królestwa zmarłych, którą św. Piotr nazywa w swoim liście "więzieniem". Ta nazwa i koncepcja ma uzasadnienie w Starym Testamencie i poglądach właściwych dla judaizmu w czasach przedchrześcijańskich. Zgodnie ze starożytną kosmologią i dominującym w niej przednaukowym wyobrażeniem o budowie całego świata, ziemia jest zamieszkiwana przez żyjących, natomiast krainą zmarłych jest Szeol, umiejscawiany w głębinach ziemi (Ps 63[62],10). Są oni jego jedynymi mieszkańcami. W krainie śmierci, inaczej niż w świecie, w którym żyjemy, panuje równość, bo aczkolwiek pochówki bogatych i biednych znacznie się od siebie różnią, to jednak ostateczny los wszystkich przebywających w Otchłani jest taki sam. Szeol to kraina, gdzie nie ma żadnej nadziei i skąd nie ma powrotu. Cierpiący Hiob, prosząc Boga o ocalenie, woła:

"Dni moje lecą jak tkackie czółenko,
i kończą się, bo braknie nici.
Wspomnij, że dni me jak powiew.
Ponownie oko me szczęścia nie zazna.
Nikt mnie już powtórnie nie ujrzy:
spojrzysz, a już mnie nie będzie.
Jak obłok znika i odchodzi,
tak schodzący do Szeolu nie wraca do góry,
by zamieszkać znów w swoim domu:
już nie zobaczy go jego miejsce"
(Hi 7,6-10).

Dramatyczna prośba Hioba uwypukla absolutną niemożliwość powrotu z Szeolu do obecnego życia. Nie słychać w niej jeszcze nadziei na życie wieczne, radykalnie nowe i odmienne od doczesnego, słychać natomiast wielki lęk przed swoistym unicestwieniem, wynikający z przekonania, że wprawdzie po śmierci człowieka istnieje jakaś odmiana dalszej egzystencji, ale nie ma ona w sobie nic, co uzasadnia nadzieje, iż wraz ze śmiercią nie wszystko jest definitywnie skończone.
Intuicje i obietnice życia wiecznego, których świadectwa zachowały się w Starym Testamencie, przed przyjściem Chrystusa były więc przesłonięte obawami przed wiekuistym Szeolem, to jest Otchłanią, w której egzystują, a raczej wegetują, zmarli. Jest to kraina mroczna i ponura (Hi 10,21; 18,18) oraz spowita milczeniem (Ps 94,17). W dosadnej satyrze na śmierć wrogiego władcy, prześladowcy Izraelitów, prorok Izajasz woła:

"Podziemny Szeol poruszył się przez ciebie,
na zapowiedź twego przybycia;
dla ciebie obudził cienie zmarłych,
wszystkich wielmożów ziemi;
kazał powstać z tronów
wszystkim królom narodów.
Wszyscy oni zabierają głos, by ci powiedzieć:
'Ty również padłeś bezsilny jak i my,
stałeś się do nas podobny!'
Do Szeolu strącony twój przepych
i dźwięk twoich harf.
Robactwo jest twoim posłaniem,
robactwo też twoim przykryciem"
(Iz 14,9-11).

W Szeolu panują bezruch i bezsilność, a jedynie wtedy, gdy zstępuje tam potężny tyran, jego przybycie wstrząsa mieszkańcami krainy śmierci. Jego przeznaczeniem, jak wszystkich zmarłych, jest zniszczenie i rozpad, co kontrastuje z wysoką pozycją zajmowaną w życiu, które znamy. Przytłaczająca Otchłań była postrzegana jako miejsce zapomniane przez ludzi i Boga. Przeżywając ciężkie doświadczenie, Psalmista retorycznie zapytuje Boga:

"Czy dla cieniów czynisz cuda?
Czy zmarli wstaną i będą Cię sławić?
Czy to w grobie się opowiada o Twojej łasce,
a w Szeolu o Twojej wierności?
Czy Twoje cuda ukazują się w ciemnościach,
a sprawiedliwość Twoja
w ziemi zapomnienia?"
(Ps 88[87],11-13).

Wskazując na bezsilność zmarłych, Psalmista prosi o ocalenie i przedłużenie tego życia, by mógł chwalić i wielbić Boga, ponieważ zmarli przebywający w Szeolu czynić tego nie mogą. Podobny motyw pojawia się w innym psalmie:

"Powróć, o Panie, ocal moją duszę,
wybaw mnie przez Twoje miłosierdzie,
bo nikt po śmierci nie wspomni o Tobie.
Któż Cię wychwala w Szeolu?"
(Ps 6,5-6).

Odnosi się wrażenie, że pośmiertny los ludzi dobrych i złych jest taki sam, co stawia wobec pytania o sprawiedliwość Boga. Psalmista uznaje, że Jego miłosierdzie urzeczywistnia się jedynie w tym życiu i przynagla Boga, aby je okazał teraz, bo po śmierci będzie za późno. W Szeolu panuje dojmujący spokój, porównywalny do snu:

"Tam niegodziwcy nie krzyczą,
spokojni, zużyli już siły.
Tam wszyscy więźniowie bez lęku,
nie słyszą już głosu strażnika;
tam razem i mały, i wielki,
tam sługa jest wolny od pana"
(Hi 3,17-19).